Witamina B12 – działanie, właściwości, rola w organizmie. Objawy niedoboru

Witamina B12 to związek, który pełni w organizmie człowieka wiele ważnych funkcji. Niestety jego niedobory często bywają bagatelizowane lub łączone z innymi chorobami, ponieważ wykazują nietypowe objawy. Najważniejszą funkcją tej witaminy jest jej udział w produkcji czerwonych krwinek oraz innych komórek w organizmie. Nie są to jednak jej jedyne właściwości, gdyż ma ich ona znacznie więcej. Witaminę B12 można przyjmować z pożywieniem, choć w pewnych okolicznościach konieczna jest również jej suplementacja. Czym jest witamina B12, jakie pełni funkcje w organizmie, gdzie ją znajdziemy i jakie są objawy jej niedoboru?

Witamina B12 – charakterystyka

Witamina B12 nazywana jest także kobalaminą lub witaminą czerwoną (ze względu na jej udział w produkcji czerwonych krwinek). Pierwsze wzmianki o tym składniku pojawiły się w 1835 roku, kiedy to po raz pierwszy opisano zaburzenia w produkcji czerwonych krwinek, nazywane po dziś dzień anemią złośliwą. W 1920 roku opublikowane zostały badania, które udowadniały, iż podawanie wątroby psom, które straciły duże ilości krwi, przyspiesza ich powrót do zdrowia. Następnie rozpoczęły się testy, mające na celu ustalenie, który składnik wątroby sprzyja takim zachowaniom. Badania te wykazały, iż oprócz żelaza, wątroba zawiera również inną substancję, która okazuje się pomocna w leczeniu anemii. Naukowcom udało się wyizolować z wątroby czysty związek o zabarwieniu czerwonym, który już w niewielkich dawkach zapobiegał niedokrwistości. Związek ten zawierał fosfor i kobalt, i został nazwany witaminą B12.

Funkcja witaminy B12 w organizmie człowieka

Głowna rolą witaminy B12 jest jej udział w procesie krwiotwórczym. Wchłanianie witaminy B12 odbywa się w końcowym odcinku jelita krętego i następuje przy obecności czynnika Castle’a, czyli glikoproteiny wytwarzanej przez komórki okładzinowe żołądka. Kobalamina wiąże się z czynnikiem Castle’a, tworząc czynnik hematopoezy, który bierze udział w powstawaniu krwi w układzie krwiotwórczym. Witamina B12 jest niezbędna do wytwarzania czerwonych krwinek w szpiku kostnym, a dodatkowo bierze udział w przemianach DNA i RNA w erytroblastach.

Choć jest to najważniejsza właściwość witaminy B12 i właśnie z niej ten związek jest najbardziej znany, jej rola w organizmie jest znacznie szersza.

Inne właściwości witaminy B12:

• jest niezbędna do prawidłowego wzrostu;
• uczestniczy w syntezie białek i kwasów nukleinowych;
• pozwala na utrzymanie zdrowia psychicznego, pomagając w walce ze stresem oraz bezsennością;
• bierze udział w tworzeniu neuroprzekaźników otoczki mielinowej, przez co wpływa na sprawność umysłową;
• uczestniczy w przemianach metabolicznych tłuszczów i węglowodanów.

Działanie witaminy B12

Odpowiednia dawka witaminy B12 jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania każdego człowieka. Bierze udział w procesie przemiany materii, usprawniając go i pobudzając, co może sprzyjać procesom odchudzania. Mało osób przywiązuje wagę do tej witaminy, a tymczasem wpływa ona na pobieranie energii z komórek wewnętrznych, zmniejsza uczucie zmęczenia i pomaga utrzymać prawidłową aktywność mięśni. O jej odpowiednią ilość powinni więc zadbać sportowcy, którzy mogą wykazywać zwiększone zapotrzebowanie na ten składnik.

Witamina B12 odpowiada za:

• prawidłowy przebieg wielu przemian metabolicznych i energetycznych;
• prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego;
• łącząc się z kwasem foliowym, wpływa na metabolizm homocysteiny(aminokwas, którego nadmiar może powodować miażdżycę);
• bierze udział w produkcji i dojrzewaniu czerwonych krwinek;
• wzmacnia funkcjonowanie układu odpornościowego;
• zmniejsza uczucie zmęczenia i znużenia;
• pomaga utrzymać prawidłową aktywność mięśni;
• bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych;
• bierze udział w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów.

Niedobór witaminy B12

Objawy niedoboru witaminy B12 mogą przypominać objawy wielu różnych schorzeń, dlatego rzadko zdarza się, iż kojarzymy je właśnie z brakiem kobalaminy. Tymczasem jeżeli odpowiednio szybko nie zareagujemy, objawy mogą się pogłębiać, powodując pogorszenie naszego zdrowia fizycznego, a także objawy psychiczne.

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Istnieją różne przyczyny niedoboru witaminy B12 w naszym organizmie. Najczęstsze z nich to:

• zbyt mała ilość witaminy B12 w diecie;
• nieprawidłowości czynnika wewnętrznego Castle’a lub wrodzony jego niedobór;
• zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka;
• stan po resekcji żołądka w wyniku zabiegu operacyjnego;
• choroba Lesniowskiego-Crohna;
• zaburzenia funkcjonowania jelita krętego;
• zakażenie tasiemcem bruzdogłowcem szerokim ( zwiększa się wtedy zużycie witaminy B12);
• przewlekłe zapalenia trzustki;
• zespół Zollingera i Ellisona;
• zespół rozrostu bakteryjnego;
• celiakia;
• niedobór transkobalaminy III.

Niedobór witaminy B12 mogą powodować również niektóre leki, między innymi:

• inhibitory pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol, lansoprazol);
• antagoniści receptora histaminowego H2 (cymetydyna, ranitydyna);
• metformina;
• podtlenek azotu;
• kwas acetylosalicylowy;
• sulfasalazyna;
• kolchicyna;
• kwas p-aminosalicylowy.

Objawy niedoboru witaminy B12

Objawy niedoboru witaminy B12 mogą pojawić się w różnych częściach organizmu człowieka. Najczęściej obejmują one układ krwiotwórczy i występują pod postacią anemii. Mogą jednak pojawić się również zaburzenia w układzie pokarmowym i nerwowym. Zbyt mała ilość witaminy B12 i kwasu foliowego przyczynia się do powstawania objawów w sferze psychicznej (przypominających objawy choroby psychicznej).

Objawy niedoboru witaminy B12 – układ krwiotwórczy:

• osłabienie;
• bóle i zawroty głowy;
• bladość skóry;
• bolesne owrzodzenia w kącikach ust;
• pieczenie języka – tzw. język bawoli (gładki, lśniący);
• utrata smaku;
• brak apetytu (w szczególności niechęć do jedzenia mięsa i potraw smażonych);
• zaparcia;
• biegunki;
• nudności;
• nieuzasadniony spadek wagi;
• anemia.

Objawy niedoboru witaminy B12 – układ nerwowy:

• mrowienie, drętwienie rąk i nóg (parestezje);
• uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa w trakcie pochylania głowy do przodu (objaw Lhermitte’a );
• osłabienie wzroku (przez zanik nerwu wzrokowego);
• napady drgawkowe;
• utrata czucia wibracji i czucia głębokiego (utrata zmysłu orientacji, uczucia ułożenia ciała);
• kłucie w opuszkach palców;
• niestabilność chodu.

Objawy niedoboru witaminy B12 – psychika:

• zaburzenia depresyjne;
• niepokój;
• zespoły hipomaniakalne (stan nadmiernie podwyższonego nastroju);
• zaburzenia pamięci (zazwyczaj łagodne);
• zaburzenia poznawcze (od stanu łagodnego, nawet do demencji);
• szaleństwo megaloblastyczne;
• zmiany w zachowaniu, osobowości.

To właśnie objawy z zakresu psychiki budzą największą niepewność, gdyż rzadko kojarzą się one z niedoborem ważnej witaminy. Tymczasem zbyt mała ilość witaminy B12 może prowadzić także do omamów wzrokowych i ostrych psychoz, które nie reagują na standardowe leczenie tego typu schorzeń. Epizody psychotyczne pojawiają się zazwyczaj w przypadku długotrwałego i ostrego niedoboru kobalaminy, dlatego już po pierwszym epizodzie manii, warto przy diagnostyce uwzględnić badania na zawartość witaminy B12 w organizmie chorego.

Witamina B12 – źródła w diecie

Witaminę B12 możemy czerpać z pożywienia. Jej największe ilości znajdują się w produktach pochodzenia zwierzęcego: mięsie, rybach, jajach, mleku, serach i wędlinach. Szacuje się, iż najwięcej witaminy B12 znajdziemy w szczupaku, nerkach i wątrobie ( powyżej 20 µg/100 g). Spore jej ilości mają również inne ryby, między innymi: śledzie, pstrąg, makrele (od 5 do 20 µg/100 g)

Dość duże ilości kobalaminy znajdują się również w drożdżach spożywczych.

Witamina B12 właściwie nie występuje w produktach roślinnych, dlatego często na jej niedobory cierpią weganie i to oni powinni przede wszystkim postawić na jej suplementację. Braki cennej witaminy B12 rzadziej zdarzają się u osób, będących na diecie ketogenicznej, która opiera się głównie na spożywaniu produktów pochodzenia zwierzęcego.

Zawartość witaminy B12 w 100 g:

• poniżej 1 µg – mleko i przetwory mleczne (śmietana, jogurty, kefir, sery twarogowe), makaron jajeczny, pierś kurczaka, wieprzowina, baleron, szynka;
• 1 – 5 µg – sery dojrzewające (brie, kamamber, gouda, edamski), szynka wołowa, cielęcina, wołowina, jaja, ryby (dorsze, mintaje, morszczuki, flądry, karpie);
• 5 – 20 µg – ryby (łososie, śledzie, makrele, pstrągi), króliki;
• powyżej 20 µg – ryby (szczupaki), wątroby i nerki: wieprzowe, wołowe, cielęce i drobiowe.

Czy witaminę B12 można przedawkować? Objawy nadmiaru

Nadmiar witaminy B12 występuje bardzo rzadko, a jedyne stwierdzone dotąd objawy takiego stanu rzeczy to reakcje uczuleniowe.

Witamina B12 – witamina brudu

Kobalamina często nazywana jest także witaminą brudu. Dlaczego? Otóż często niedobory tej witaminą zdarzają się właśnie dlatego, że w naszym organizmie znajduje się zbyt mała ilość bakterii. Choć przestrzeganie higieny osobistej chroni nas przed wieloma chorobami zakaźnymi oraz pasożytami, może wywoływać również niedobory witaminy B12. Ciekawostką jest przykład małp, które w środowisku naturalnym, gdzie jedzą nikłe ilości mięsa a duże ilości owadów, mają bardzo wysoki poziom witaminy B12. Ilości te spadają, gdy zwierzęta trafiają do sterylnych warunków w zoo.

Warto zwracać uwagę na odpowiednie ilości witaminy B12 we krwi, gdyż jej niedobory, choć długo mogą nie wywoływać żadnych objawów, sieją spustoszenie w organizmie i przyczyniają się do groźnej dla zdrowia, a czasem nawet i życia anemii. Przestrzeganie higieny osobistej jest bardzo ważne i stanowi część profilaktyki wielu schorzeń. Jeżeli jednak stawiamy na czystość, być może warto pomyśleć o suplementacji witaminą B12.

Witamina B12 – dawkowanie

Zapotrzebowanie na witaminę B12 w zależności od wieku i płci (rekomendowane dane wg Instytutu Żywności i Żywienia):

• dzieci (1-3 lata) – 0,9 μg/d;
• dzieci (4-6 lat) – 1,2 μg/d;
• dzieci (7-9 lat) – 1,8 μg/d;
• dzieci i młodzież – 1,8 do 2,4 μg/d;
• dorośli – 2,4 μg/d;
• kobiety w ciąży – 2,6 μg/d;
• kobiety karmiące piersią – 2, 8 μg/d.

Witamina B12 w profilaktyce i leczeniu chorób

Witamina B12 jest witaminą o wielu dobrych właściwościach, dlatego jej odpowiedni poziom ma duże znaczenie dla zachowania zdrowia i uniknięcia różnych schorzeń.

Witamina B12 profilaktyce anemii i miażdżycy

Kobalamina uczestniczy w produkcji czerwonych krwinek i pomaga utrzymać ich prawidłową ilość w organizmie. Ma to ogromne znaczenie w profilaktyce anemii. Co więcej, osoby cierpiące na niedobór witaminy B12 mogą zapaść na tak zwaną anemię megaloblastyczną, nazywaną również niedokrwistością Addisona-Biermera. Jest to choroba, która powstaje w wyniku zaburzeń w produkcji czerwonych krwinek i nieprawidłowości w ich pracy. Czerwone krwinki zazwyczaj mają wtedy także zmieniony wygląd – są większe od standardowych.

Wraz z kwasem foliowym, witamina B12 bierze udział w procesie metabolizmu homocysteiny, dzięki czemu zapobiega nadmiernemu nagromadzeniu się tego aminokwasu i może ustrzec nas przed powstawaniem zmian miażdżycowych.

W profilaktyce pojawienia się hiperhomocysteinemi zalecane jest spożywanie 400 μg kwasu foliowego, 3 μg witaminy B12 oraz 2 mg witaminy B6 na dobę.

Witamina B12 w leczeniu zapalenia wątroby

Badania wykazują, iż witamina B12 może być stosowana pomocniczo w terapii leczenia wirusowego zapalenia wątroby typu C . Przez wiele lat obserwowano proces, w którym u pacjentów zarażonych HCV choroba wirusowa przekształcała się w przewlekłe zapalenia wątroby lub nawet prowadziła do marskości wątroby. Włączenie do leczenia sporych dawek witaminy B12 wzmocniło odpowiedź immunologiczną organizmu, zwiększając zdolność organizmu do zwalczania wirusa.

Witamina B12, a homocysteina

Bardzo ważną funkcją witaminy B12 jest regulacja poziomu homocysteiny, której nadmiar przyczynia się do powstawania zmian miażdżycowych. Jednak niewiele osób zastanawia się, co właściwie powoduje podwyższenie ilości tego aminokwasu. Otóż homocysteina stanowi produkt uboczny przemian w organizmie. Jej poziom wzrasta, gdy spożywamy duże ilości metioniny, która znajduje się głównie w mięsie. Oznacza to, iż spożywanie zbyt dużej ilości mięsa może powodować nadmiar homocysteiny w organizmie. Do tego stanu rzeczy przyczynić mogą się również inne czynniki, takie jak:

• palenie papierosów;
• spożywanie dużych ilości żywności typu fast-food;
• chorobami: niewydolnością nerek, niedokrwistością Addisona-Biermera.

Czy witamina B12 chroni przed chorobą Alzheimera?

Specjaliści zwracają uwagę na to, iż niski poziom witaminy B12, który tak często pojawia się u osób starszych, może zwiększać ryzyko rozwoju choroby Alzheimera. Naukowcy przeprowadzili badania , które wykazały, że wzrost poziomu homocysteiny i związany z nim spadek witaminy B12 podnosi ryzyko zachorowania na Alzheimera nawet o 17%. Szacuje się, iż przyjmowanie zwiększonej dawki witaminy B12 przez osoby w wieku starszym może przyczynić się do opóźnienia wystąpienia choroby. Wciąż jednak prowadzone są badania, które miałyby ostatecznie potwierdzić tę teorię.

Niedobór witaminy B12 u osób starszych

Zbyt małe ilości witaminy B12 u osób w podeszłym wieku występują bardzo często, zazwyczaj są jednak nierozpoznawalne ze względu na nietypowe objawy. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy są prawdopodobnie dysfunkcje we wchłanianiu pokarmów i substancji odżywczych, które się w nich znajdują. W przypadku gdy objawy, wskazujące na zbyt małą ilość kobalaminy wystąpią u osób starszych, diagnoza powinna polegać między innymi na oznaczeniu poziomu witaminy B12 w surowicy krwi oraz pomiarze MMA i homocysteiny w surowicy. Można oznaczyć również stężenie transkobalaminy – białka, wiążącego witaminę B12 w krwi oraz aktywnej witaminy B12 transportowanej przez holotranskobalaminę.

U osób, u których stwierdzony zostanie niedobór witaminy B12, leczenie należy rozpocząć jak najszybciej. Przy dużej niedokrwistości oraz wystąpieniu objawów ze strony układu krążenia w pierwszej kolejności należy wykonać przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych. Terapia odbywa się głównie drogą doustną, czasem dożylną. Rozważa się również terapię, polegającą na dostarczaniu witaminy B12 drogą donosową.

Witamina B12 w tabletkach

Kupując witaminę B12 w tabletkach, warto zwrócić uwagę na dawkę zawartą w jednej kapsułce. Dobrze, gdy jest ona w miarę wysoka, ponieważ wchłanianie tabletek z witaminą B12 jest procesem złożonym, który wraz z wiekiem odbywa się wolniej, a często dochodzi także do zaburzeń w tym zakresie. Przy stwierdzonych niedoborach witaminy B12 warto sprawdzić, czy suplementacja wykazuje swoje działanie, a więc obniża poziom homocysteiny. Często do tego, aby ilość aminokwasu zmalała, potrzebna jest suplementacja witaminy B12 z kwasem foliowym, biotyną oraz witaminą B6. Warto również zwrócić uwagę na postać suplementu. Dobra witamina B12 powinna mieć postać metylokobalaminy lub cyjanoobalaminy.

Czytaj też: Wypadanie włosów – jakie są przyczyny problemu?

Witamina B12 w zastrzykach

W przypadku silnej niedokrwistości lub znacznego osłabienia organizmu podaje się zazwyczaj witaminę B12 domięśniowo w zastrzykach. Stosuje się to jedynie wtedy, kiedy występuje taka konieczność, gdyż kobalamina podawana w zastrzyku może powodować skutki uboczne, takie jak:

• wzdęcia;
• biegunki;
• zaburzenia naczyniowe;
• świąd;
• wysypki;
• ból w miejscu wstrzykiwania suplementu.