Selen – właściwości i źródła pochodzenia, dzienne zapotrzebowanie, skutki niedoboru i nadmiaru selenu

Istnieje wiele pierwiastków, bez których nie mamy co myśleć o zachowaniu dobrego stanu zdrowia, a jednym z tego warunków jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu selenu, dbanie o jego właściwe stężenie, co zmniejsza ryzyko rozwoju licznych schorzeń. Niestety, ten pierwiastek występuje w naturze w bardzo niewielkich ilościach, dlatego zresztą jest nazywany pierwiastkiem śladowym, lecz jego właściwości i działania na nasz organizm nie wolno lekceważyć. Suplementacja selenu powinna stać się istotnym elementem każdej prozdrowotnej diety, a znajdziemy go w wielu suplementach diety i spożywanych codziennie produktach spożywczych, a selen pomaga utrzymać dobrą kondycję psychiczną i fizyczną.

Kiedy został odkryty, jakim jest pierwiastkiem i jakie chemiczne właściwości ma selen?

Selen to jeden z pierwiastków, który przez dłuższy czas uważano za toksyczny, po raz pierwszy selen został odkryty w 1817 roku przez szwedzkiego chemika J.J. Berzeliusa. Zauważono jednocześnie, że selen organiczny ma właściwości toksyczne, chociaż potem obalono tę tezę i jest go w naturze tak mało, że praktycznie zaprzestano jego badania aż do lat 50 dwudziestego wieku, kiedy zainteresowanie zaczęły wzbudzać jego właściwości sprzyjające ludzkiemu zdrowiu. Przeprowadzane badana wykazały, że selen jest mikroelementem wręcz niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, nawet jeśli są to naprawdę mikroskopijne ilości.

Pod względem chemicznych selen jest pierwiastkiem chemicznym należącym do grupy niemetali, oznaczanym w tabeli pierwiastków Mendelejewa symbolem Se, a jego nazwa pochodzi od greckiego słowa „Selene”, czyli Księżyc. Selen wykazuje właściwości chemiczne zbliżone do siarki, w naturze występuje między innymi w glebie, a oprócz zastosowania w preparatach leczniczych, używa się go też w przemyśle chemicznym.

Bogate źródła selenu, w jakich produktach spożywczych możemy znaleźć selen?

Zdecydowanie najpopularniejszym źródłem tego pierwiastka, w pełni zaspokajającym dzienne zapotrzebowanie na selen, są suplementy diety, najczęściej tabletki mające go w składzie. Oczywiście selen występuje naturalnie w żywności, w licznych produktach spożywczych, jakie zdecydowanie powinny znaleźć się w każdej sprzyjającej zdrowiu diecie. Odpowiadając na często zadawane pytanie, w jakich produktach znajdują się duże ilości selenu organicznego, należy przede wszystkim jeść:

• ryby, przede wszystkim takie jak łosoś i tuńczyk, a już 100 g tej pierwszej ryby zaspokaja aż 95% dziennego spożycia selenu;
• owoce morza, zwłaszcza małże;
• jaja kurze;
• podroby mięsne;
• wołowinę;
• mięso drobiowe, a najwięcej ma go filet z indyka;
• produkty zbożowe, makaron, płatki owsiane;
• ryż;
• warzywa, takie jak cebula, brokuły, biała kapusta, czosnek, soczewica, szparagi;
• orzechy brazylijskie, będące naprawdę dobry źródłem selenu, zawierające go najwięcej.

Oczywiście naturalna suplementacja selenu jest najbardziej zalecana przez specjalistów od zdrowego żywienia, branie tabletek mających w składzie selen może prowadzić do nadmiernego obciążenia żołądka, dlatego warto wcześniej sprawdzić także, jakie zawierają substancje pomocnicze i czy nie powodują one przykrych, niepożądanych skutków ubocznych.

Ile powinno wynosić prawidłowe stężenie selenu we krwi?

Selen może pomóc w leczeniu i profilaktyce wielu schorzeń, lecz tylko pod warunkiem, że będziemy przestrzegać zalecanych ilości spożycia selenu dziennie, wynoszących w zależności od wieku:

• dzieci pomiędzy 1 a 3 rokiem życia, 33-71 mcg/L;
• dzieci od 2 do 5 roku życia, 32-84 mcg/L;
• dzieci od 6 do 10 roku życia, 41-74 mcg/L;
• dzieci od 11 do 16 roku życia, 40-82 mcg/L;
• osoby powyżej 16 roku życia, 50-120 mcg/L.

Skutki zdrowotne powodowane przez niedobór i nadmiar selenu w organizmie

Stosowanie suplementów diety zawierających selen powinno się zawsze odbywać zgodnie z zaleceniami producenta, po to, aby nie przekraczać dozwolonych dawek substancji aktywnych, z których skomponowano ich skład. Ich przekroczenie może powodować między innymi wysoki poziom selenu we krwi skutkujący różnymi dolegliwościami, czasami bardzo uciążliwymi. Trzeba również na bieżąco monitorować ewentualne braki tego pierwiastka, ponieważ tak samo niedobór selenu może prowadzić do odczuwalnego pogorszenia się stanu zdrowia.

Niedobór selenu

Układając swoje codzienne menu, planując dietę, należy pamiętać, że musi się w niej znaleźć nie tylko witamina A, witaminy z grupy B czy witamina C, również selen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Szczególne znaczenie ma np. dla kobiet w ciąży, u których wzrasta zapotrzebowanie na suplementację tego pierwiastka. Niedobór selenu pozwalają wykryć badania laboratoryjne krwi, chociaż nasz niepokój powinny też zwrócić charakterystyczne objawy wskazujące, że spada nam stężenie selenu we krwi:

• zaburzenia pracy serca często prowadzące do jego niewydolności;
• problemy z funkcjonowaniem tarczycy, jej nadczynność, niedoczynność lub choroba Hashimoto;
• osłabienie i wypadanie włosów;
• nadmierna kruchość i łamliwość paznokci;
• mniej efektywne działanie układu odpornościowego;
• większe ryzyko chorób nowotworowych;
• wyższą aktywność peroksydazy glutationowej, jednego z czynników wpływających na stres oksydacyjny związany z niszczącym działaniem wolnych rodników.

Jeśli tylko podejrzewamy, na podstawie powyższych objawów, albo potwierdziliśmy badaniami zbyt niski poziom selenu, to musimy natychmiast uzupełnić powstałe niedobory, do czego służą m.in wspomniane suplementy diety lub właściwy dobór składników, z których robimy potrawy, produktów o dużej zawartości selenu. Warto jednak wcześniej skonsultować się ze specjalistą, który pomoże dobrać odpowiednie ilości selenu do wymagań konkretnego organizmu, bez ryzyka przekroczenia dozwolonych norm.

Namiar selenu

Równie groźna, jak braki, jest sytuacja, gdy przyjmujemy codziennie zbyt duże dawki selenu, co także nie sprzyja naszemu zdrowiu, a skutki takiej nieodpowiedzialności odczujemy bardzo prędko, w postaci pojawiających się symptomów:

• uczucia zmęczenia i osłabienia;
• bólów stawów i mięśni;
• zaburzeń natury psychicznej, nerwowości, drażliwości, niestabilności emocjonalnej, depresji;
• problemów z funkcjonowaniem układu trawiennego objawiających się biegunkami, mdłościami i wymiotami;
• wypadania włosów często prowadzącego do łysienia;
• kruchości i łamania się paznokci;
• cukrzycy typu II, chociaż nie ma jeszcze pełnych badań to potwierdzających lub wykluczających;
• zmian skórnych przypominających trądzik;
• nieprawidłowej pracy układu nerwowego;
• nadmiernej potliwości i przykrego zapachu z ust.

Należy również bezwzględnie pamiętać, że chociaż toksyczność selenu nie jest aż tak niebezpieczna, to nawet jednorazowe przekroczenie dziennej dawki większej niż 400 mg może mieć wręcz tragiczne następstwa, prowadząc między innymi do obrzęku płuc, a taki stan zagraża nie tylko zdrowiu, ale i życiu.

Jaka jest rola selenu w organizmie?

Przestrzegając zalecanych norm dziennego spożycia selenu organicznego, bardzo szybko odczujemy jego pozytywny wpływ na cały stan zdrowia, a regularne dostarczany selen wspomaga pracę wielu ważnych układów i narządów wewnętrznych. Spośród jego licznych właściwości leczniczych warto przede wszystkim podkreślić fakt, że:

Reguluje pracę tarczycy

Choroby tarczycy to prawdziwa zmora współczesnego społeczeństwa, którym na szczęście można przeciwdziałać z pomocą odpowiednio dobranych składników odżywczych w tym, co jemy. Dostarczanie odpowiednich dawek selenu wpływa na regulację procesów produkcji niezwykle ważnego hormonu tarczycy, trójjodotyroniny (T3), biorącego między innymi aktywny udział w metabolizmie węglowodanów i tłuszczów, odpowiedzialnego za funkcjonowanie układu płciowego oraz pracę serca i układu krwionośnego.

Zmniejsza ryzyko nowotworów

Właściwie suplementowany selen stanowi ważny element profilaktyki przeciwnowotworowej, dzięki temu, że współtworzy peroksydazę glutationową, czyli enzym pozwalający usunąć z organizmu wolne rodniki, reaktywne formy tlenu (ROS), mogące przyczyniać się do rozwoju raka. Działanie selenu jest związane także z hamowaniem niekontrolowanego rozrostu komórek nowotworowych, niszczenia ich, jeśli już się pojawią i zabezpieczenia DNA przed uszkodzeniami powodowanymi między innymi przez stres oksydacyjny.

Przeciwdziała chorobie Alzheimera i Parkinsona

Coraz więcej osób, zwłaszcza w podeszłym wieku, zmaga się ze skutkami dwóch poważnych chorób neurodegeneracyjnych, Alzheimera i Parkinsona. W ich przypadku olbrzymie znaczenie ma dostarczanie choremu odpowiednich dawek substancji odżywczych pozwalających w pewnym stopniu hamować procesy degeneracyjne mózgu i układu nerwowego. Zawartość selenu w pokarmie korzystnie wpływa na zdolności komunikacyjne chorego, ponadto selen zwiększa jego funkcje poznawcze, może jednocześnie przeciwdziałać rozwojowi samej choroby.

Pozostałe korzyści z suplementacji selenu organicznego

Suplementy selenu i dostarczanie go w codziennej diecie, wpływają korzystnie także na inne aspekty zdrowotne, co wynika bezpośrednio z takich właściwości selenu jak:

• przeciwdziałanie stanom zapalnym i szybsze leczenie już istniejących infekcji;
• łagodzenie objawów menopauzy;
• regulacja i wspomaganie procesów produkcji nasienia;
• wspomaganie pracy serca i całego układu krążenia dzięki temu, że selen należy do mikroelementów o działaniu antyoksydacyjnym;
• mniejsze ryzyko rozwoju miażdżycy;
• łagodzenie dolegliwości bólowych;
• łagodzenie symptomów astmy oskrzelowej, nad czym cały czas są prowadzone badania;
• wydajniejszy układ immunologiczny, a braki selenu powodują spadek naszej naturalnej odporności.

Źródła:

• https://www.healthline.com/health/selenium-deficiency
• https://www.healthline.com/nutrition/selenium-benefits