Przyprawy o właściwościach leczniczych – które warto mieć w swojej kuchni?

Codzienne przygotowywanie potraw wiąże się z użyciem wielu produktów spożywczych, aby uzyskać końcowy, satysfakcjonujący efekt w postaci smacznego i pożywnego posiłku. Gotując, warto zadbać nie tylko o sam smak potrawy, lecz również o jej odpowiednią kaloryczność oraz o korzystny wpływ na zdrowie. Może w tym pomóc zastosowanie właściwych przypraw, nawet egzotycznych, a wiele spośród nich ma cenne właściwości lecznicze.

Na czym polega ziołolecznictwo, czyli fitoterapia?

Spożywanie odpowiednio przygotowanych, zbilansowanych posiłków nie tylko ułatwia utrzymanie właściwej masy ciała, walkę z nadwagą i otyłością. To, co jemy, ma jednocześnie olbrzymi wpływ na ogólny stan zdrowia, funkcjonowanie praktycznie wszystkich układów i narządów wewnętrznych. Oprócz doboru podstawowych składników diety, takie pozytywne efekty mogą zapewnić właśnie przyprawy, a ich stosowanie jest formą ziołolecznictwa, nazywanego też fitoterapią.

Ziołolecznictwo to odmiana medycyny alternatywnej, znana i stosowana na całym świecie od tysięcy lat, opierająca się na leczniczych właściwościach wielu ziół i roślin. Wywodzi się ze starożytnych Chin, rozwijało się też w Indiach, gdzie stało się istotną częścią staroindyjskiego systemu leczniczego, ajurwedy. Oczywiście rozpowszechniło się również na naszym kontynencie, zioła stosowali już starożytni Grecy i Rzymianie, używano je też na ziemiach Słowian.

Fitoterapia pełnymi garściami korzysta z rosnących na łąkach, polach czy w ogrodach darów natury. Zastosowanie ziół, w tym i przypraw, jest niezwykle szerokie, obejmujące nie tylko kuchnię, gdzie stanowią cenny dodatek do potraw, lecz również suplementy diety i kosmetyki używane do codziennej pielęgnacji ciała. Powstają nawet szkoły, w których nabędziemy specjalistyczną wiedzę niezbędną do właściwego doboru ziół, uniknięcia tych, które mogłyby zaszkodzić i sporządzenia z nich leczniczych preparatów.

Jakie są zalety używania ziół i innych roślin w celach leczniczych?

Zalet ziołolecznictwa nie da się zlekceważyć, staje się coraz popularniejsze i coraz więcej ludzi na całym świecie wraca do tradycyjnych metod dbania o swoje zdrowie. Specjaliści w tej dziedzinie podkreślają zwłaszcza takie zalety fitoterapii jak:

• łagodniejsze, mniej inwazyjne działanie ziół w porównaniu z typowymi farmaceutykami;
• niski poziom toksyczności i szkodliwych związków w składzie, oczywiście przy odpowiednim doborze;
• w wielu przypadkach praktyczny brak skutków ubocznych;
• duża dostępność, wiele roślin powszechnie rośnie w lasach, na łąkach czy polach, można je także uprawiać w przydomowym ogródku;
• uniwersalność zastosowania, zarówno wewnętrznie w postaci naparów lub suplementów diety, jak i zewnętrznie, w postaci okładów, żelów czy maści nakładanych na skórę;
• niska cena, zarówno samych ziół, jak i ich przerobienia na preparaty zdrowotne.

Przyprawy kuchenne – jak wygląda ich podstawowy podział?

Zanim zajmiemy się dokładnym opisem wybranych przypraw, które naszym zdaniem, warto posiadać w kuchni, powinniśmy zapoznać się z podstawowym ich podziałem, co ułatwi nam ewentualny wybór. W zależności od pochodzenia wygląda on następująco:

• przyprawy ziołowe, jak sama nazwa wskazuje pozyskiwane z ziół, przede wszystkim ich liści i zaliczamy do nich np. bazylię, oregano, majeranek i tymianek;
• przyprawy warzywne, których źródłem są suszone, a następnie mielone części warzyw, takich jak pietruszka, marchew lub czosnek;
• przyprawy korzenne, do których zrobienia używa się suszonych, zmielonych korzeni i innych części roślin, przeważnie orientalnych, goździków, wanilii, cynamonu, pieprzu, imbiru;
• mieszanki przypraw, powstałe w wyniku zmieszania ze sobą kilku lub więcej składników, a przykładem mogą tu być egzotyczne mieszanki curry, popularne już nie tylko w Indiach i na Dalekim Wschodzie, albo zioła prowansalskie.

Czy istnieją przeciwwskazania zdrowotne do używania przypraw?

Chyba każdy z nas lubi rodzime lub egzotyczne przyprawy doskonale podkreślające smak ulubionych potraw, lecz niestety nie każdy może ich używać. Zanim zbyt mocno przyprawimy sos, sałatkę lub kurczaka, należy wcześniej wziąć pod uwagę przeciwwskazania medyczne, a wiele przypraw nie jest wskazanych przy:

• trudnym do uregulowania nadciśnieniu tętniczym;
• schorzeniach układu pokarmowego powodujących silne zaburzenia trawienne np. wrzody żołądka lub dwunastnicy, refluks żołądkowo-przełykowy;
• stanach zapalnych błon śluzowych układu pokarmowego;
• niedrożności dróg żółciowych;
• problemach skórnych, skłonnościach do alergii, podrażnień czy trądziku;
• karmieniu piersią, a przyprawy mogą przede wszystkim zaszkodzić dziecku.

Należy jednocześnie pamiętać, że niektóre z przypraw mogą jednak powodować pewne skutki uboczne, dlatego ostrożnie muszą je stosować kobiety w ciąży, a jeśli nie są pewne ich działania, to powinny porozmawiać z lekarzem prowadzącym ciążę. Niektóre przyprawy wchodzą też w interakcje z lekami, należy więc wcześniej dokładnie zapoznać się z dołączoną do nich ulotką.

Które przyprawy o właściwościach leczniczych warto mieć w swojej kuchni?

Właściwy dobór przypraw, które powinny jednocześnie korzystnie wpływać na stan zdrowia, nie jest prosty, zwłaszcza gdy kupujemy je w postaci gotowych mieszanek. W tym przypadku należy szczególną uwagę zwrócić na ich skład, w którym nie powinno być żadnych szkodliwych substancji, przede wszystkim glutaminianu sodu noszącego oznaczenie E 621. Najlepiej uprawiać poszczególne przyprawy w swoim ogródku lub na działce, aby być pewnym ich naturalności, a w kuchni powinny się znaleźć przede wszystkim takie jak:

Czosnek pospolity (Allium sativum)

Chyba najbardziej znany i w pełni zasłużenie nazywany naturalnym antybiotykiem. O jego działaniu decyduje obecność witaminy A, witamin z grupy B, tiaminy (B1), ryboflawiny (B2), niacyny (B3), witaminy C, aminokwasów, flawonoidów, mikroelementów: chromu, kobaltu, magnezu, niklu, potasu i wapnia. Właściwości czosnku, które można uznać za najważniejsze dla zdrowia, to:

• zapobieganie i wspomaganie leczenia infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych;
• ochrona przed zawałem serca i udarem dzięki właściwościom przeciwzakrzepowym;
• wspomaganie procesów trawienia i przemiany materii;
• przeciwdziałanie rozwojowi niebezpiecznych pasożytów jelitowych;
• redukcja zbyt wysokiego ciśnienia tętniczego i poziomu cholesterolu LDL we krwi;
• działanie antybakteryjne, antynowotworowe i przeciwgrzybicze.

Pieprz czarny (Piper nigrum)

Ceniony przede wszystkim za obecność w zewnętrznej otoczce ziarenek piperyny, alkaloidu o wyjątkowo szerokim działaniu sprzyjającym osłabionemu zdrowiu, wspomaganego niewielkimi ilościami innych składników odżywczych. Piperyna nadaje tym niewielkim czarnym ziarenkom właściwości:

• antyoksydacyjne, wspomagające usuwanie wolnych rodników;
• antynowotworowe i przeciwzapalne;
• wzmacniające funkcjonowanie układu odpornościowego;
• regulujące procesy trawienne dzięki zwiększeniu wydzielania soków żołądkowych;
• efektywniejszą detoksykację organizmu i oczyszczenie go ze zbędnych produktów przemiany materii;
• przyspieszenie metabolizmu ułatwiające spalanie tkanki tłuszczowej.

Tymianek (Thymi herba)

Stosowany zwłaszcza jako dodatek do potraw mięsnych, kolejny, którego własności prozdrowotne kwalifikują go do znalezienia się w kuchennej szafce z przyprawami. Specjaliści od ziołolecznictwa i zdrowego żywienia podkreślają również jego wartości odżywcze, za które odpowiada tymol, olejek eteryczny, witamina C, witaminy B, w tym kwas foliowy (B9), oraz obecność minerałów, cynku, fosforu, magnezu, potasu, wapnia i żelaza. Dzięki temu tymianek:

• ma działanie antybakteryjne, przeciwzapalne i antyseptyczne;
• przyspiesza oczyszczanie z toksyn i innych szkodliwych związków;
• wspomaga leczenie infekcji gardła i nosa, ułatwiając odkrztuszanie zalegającej w nich wydzieliny;
• łagodzi uporczywy kaszel, przede wszystkim suchy;
• poprawia trawienie, łagodzi symptomy wielu zaburzeń pracy układu pokarmowego;
• wzmacnia osłabione włosy i skórę głowy.

Bazylia (Ocimum basilicum)

Jedna z dwóch najpopularniejszych włoskich przypraw, bez której nie wyobrażamy sobie np. pizzy czy spaghetti. Jeszcze kilkaset lat temu uważano ją za remedium praktycznie na wszystkie przypadłości, jest to może przesadą, lecz naprawdę warto ją stosować, a organizm szybko doceni jej lecznicze działanie. Bazylia także zawiera wymienione wyżej witaminy i minerały, a oprócz nich także witaminę E, nazywaną powszechnie „witaminą młodości”, nadające jej właściwości lecznicze:

• łagodzące zaburzenia trawienne, wzdęcia i niestrawność;
• działanie rozkurczowe i moczopędne;
• redukujące poziom glukozy we krwi, warto więc ją stosować w profilaktyce przeciwcukrzycowej;
• poprawiające procesy przemiany materii i detoksykacji organizmu;
• działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i wzmacniające układ nerwowy;
• przyspieszające gojenie się ukąszeń owadów, obrzęków i opuchlizny przy zastosowaniu zewnętrznym.

Oregano (Origanum vulgare)

Druga ze znanych włoskich przypraw, niemniej popularna, o charakterystycznym, niepowtarzalnym smaku. Tak samo można dodać ją do sosu pomidorowego, a dietetycy podkreślają nie tylko walory smakowe. Oregano, nazywane też lebiodką pospolitą, dostarczy organizmowi liczne związki aktywne pozwalające wzmocnić zdrowie. Są to witaminy A, B (B1, B2, B3, B6 i B9), C, E i K, mangan, miedź, potas, kwasy fenolowe, w tym chlorogenowy i rozmarynowy, flawonoidy, olejki eteryczne, tymol i karwakrol, a od nich zależą własności oregano:

• poprawiające przyswajalność i trawienie pokarmów;
• zwiększające wydzielanie śliny, soku żołądkowego i innych enzymów trawiennych;
• rozkurczające, skuteczne na mięśnie jelit, oskrzeli i dróg żółciowych;
• wiatropędne, przeciwbiegunkowe i antybakteryjne;
• regulujące funkcjonowanie nerek i wydalanie moczu;
• zwiększające wydzielanie śluzu przez błony śluzowe w układzie oddechowym.

Imbir (Zingiber officinale)

Korzeń tej rośliny cechuje uniwersalne zastosowanie, kuchenne i lecznicze, a skład naprawdę jest imponujący. Imbir to bogate źródło niezbędnych dla zdrowia witamin, A, B1, B2, B9, C, cynku, fosforu, potasu, wapnia, żelaza, błonnika pokarmowego. Równie istotna jest obecność takich unikalnych związków, jak shogaol, zingiberol, gingerol, zinferol, a dzięki nim imbir ma działanie:

• przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwutleniające;
• rozkurczające i przeciwbólowe;
• regulujące pracę układu pokarmowego i procesy trawienne;
• obniżające poziom „złego” cholesterolu LDL;
• łagodzące objawy zaburzeń trawiennych, zaparć i wzdęć;
• przeciwzakrzepowe i usprawniające krążenie krwi;
• antyseptyczne, przyspieszające gojenie się ran, podrażnień i owrzodzeń.

Jakie jeszcze inne przyprawy mają działanie sprzyjające zdrowiu?

Przedstawione powyżej przyprawy to oczywiście nasz subiektywny wybór. Każdy z pewnością ma swoje ulubione, z których chętnie korzysta, a spośród wielu innych, mających właściwości lecznicze, możemy jeszcze polecić:

• cynamon;
• miętę pieprzową;
• mieszanki curry;
• goździki;
• kurkumę;
• kardamon;
• rozmaryn;
• kozieradkę;
• chilli;
• kolendrę.