Potas – znaczenie dla organizmu, źródła, objawy niedoboru i nadmiaru

Nasz organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje rozmaitych związków chemicznych, spośród których część naturalnie produkujemy, a pozostałe powinny być dostarczane ze źródeł zewnętrznych. Potrzebujemy przede wszystkim witamin ze wszystkich grup, warunkujących pracę wielu układów oraz narządów wewnętrznych i można śmiało powiedzieć, że nie możemy się bez nich obejść. Bardzo często zapominamy przez to o suplementacji równie ważnych składników mineralnych, pierwiastków, takich jak potas, którego znaczenie przedstawimy nieco szerzej.

Czym jest potas?

Nazwę potas na pewno słyszał każdy, kto w szkole uczył się chemii, jest bowiem jednym z najważniejszych pierwiastków występujących w przyrodzie mających wpływ na ludzki organizm, zaraz obok sodu, cynku, wapnia i magnezu. Oznaczany w układzie Mendelejewa dużą literą K należy to tzw. makroelementów, wręcz niezbędnych dla ludzkiego zdrowia.

Pod względem właściwości chemicznych jest litowcem, lekkim metalem alkalicznym o srebrzystobiałej barwie, topiącym się w temperaturze 63,25 stopnia Celsjusza, o dużej aktywności chemicznej, wchodzącym w reakcje z wodą. Jego najczęściej spotykana postać to wodorotlenek potasu, substancja żrąca, lecz jest głównie wykorzystywana w przemyśle chemicznym lub kosmetycznym i to w stężeniach niestanowiących żadnego zagrożenia dla zdrowia.

Jakie znaczenie ma potas dla ludzkiego organizmu?

Podstawowe właściwości chemiczne potasu warto znać, nas jednak bardziej interesuje znaczenie, jakie odgrywa w ludzkim organizmie i pomaga zadbać o różne aspekty zdrowotne. Będąc elektrolitem, znajdującym się praktycznie w każdej komórce ciała, pełni wiele istotnych funkcji, a najważniejsze, podkreślane przez specjalistów, to:

Zachowanie równowagi elektrolitowej organizmu

Jest to możliwe, ponieważ wchodzi w skład tzw. pompy sodowo-potasowej, sód zwiększa objętość płynu wewnątrz komórek ciała, a właściwy poziom potasu pozwala ją z powrotem obniżyć. Dzięki temu umożliwia przeciwdziałanie jakimkolwiek zakłóceniom gospodarki elektrolitowej, zapobiegając wielu powodowanym przez to schorzeniom.

Regulacja poziomu pH komórek

Czyli utrzymywanie ich równowagi kwasowo-zasadowej, a wszelkie zaburzenia tzw. homeostazy zakłócają automatycznie pracę całego organizmu. Dochodzi między innymi do niebezpiecznego podwyższenia stężenia potasu w surowicy krwi, czyli do hiperkaliemii, powodującej zaburzenia pracy serca, mogącej zagrażać nawet życiu.

Zwiększenie napięcia mięśniowego

Tak bardzo potrzebnego, chociażby do codziennej aktywności fizycznej, porcji ruchu na świeżym powietrzu pozwalającego zapobiegać nadwadze i otyłości. Dostarczanie mięśniom zalecanych dobowych dawek potasu skutecznie wspomaga ich pracę, biorą one również aktywny udział procesie produkcji białek współtworzących tkankę mięśniową. Braki potasu w mięśniach zauważymy niemal natychmiast w postaci bolesnych skurczów.

Wspomaganie funkcjonowania układu nerwowego

Występowanie w organizmie człowieka potasu w postaci jonów wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego i mózgu, poprawiając przewodnictwo impulsów nerwowych. Wpływa jednocześnie korzystnie na naszą koncentrację, pamięć, zdolności uczenia się i przyswajania dużych ilości nowych informacji.

Wspomaganie pracy serca i układu krążenia

Bez właściwych, codziennych, zalecanych dawek potasu nie może się również obyć ludzkie serce i pozostałe części układu krwionośnego. W przypadku serca potas odpowiada za dostarczanie mu energii niezbędnej do działania, czyli wieloletniego, niczym niezakłóconego bicia. Jeśli zaś chodzi o układ krążenia, to pierwiastek ten przeciwdziała niezwykle groźnemu zjawisku agregacji, czyli zlepianiu się ze sobą płytek krwi, co może, w skrajnych przypadkach, prowadzić do zwiększenia ryzyka powstania zagrażającego życiu zakrzepu albo rozwoju miażdżycy.

Inne działanie potasu, na które warto zwrócić uwagę

Oczywiście to nie jedyne działanie potasu warte naszej uwagi, preparaty lecznicze mające go w składzie znajdują swoje zastosowanie także w przypadku:

• zaburzeń pracy nerek wynikających z nieprawidłowej gospodarki wodnej organizmu, którą potas także pomaga uregulować;
• zwiększonych możliwości powstawania kamieni nerkowych;
• regulacji ilości wydzielanej insuliny, ten pierwiastek można więc używać jako ważny element profilaktyki przeciwko cukrzycy;
• odwapnienia kości i osteoporozy, a potas zapobiega tu wydalaniu z moczem zbyt dużych ilości wapnia.

Ile wynoszą zalecane dzienne dawki potasu w zależności od wieku?

O ile stosowanie tego pierwiastka ma przynieść ludzkiemu organizmowi korzyści zdrowotne, to powinien być dostarczany w ściśle określonych przez specjalistów dawkach, zależnych od wieku i wyglądają one następująco:

• dzieci do 3 roku życia – 3000 mg;
• dzieci w wieku od 4 do 8 lat – 3800 mg;
• dzieci oraz młodzież od 9 do 18 roku życia – 4500 mg;
• osoby dorosłe powyżej 18 roku życia – 4500 mg;
• kobiety w ciąży – 4700 mg;
• kobiety w okresie karmienia piersią – 5100 mg.

Co oznacza niedobór potasu we krwi i jakie daje objawy?

Wymienionych powyżej dobowych dawek potasu warto przestrzegać, aby przez długie lata móc cieszyć się pełnią zdrowia. Niestety z różnych przyczyn nie zawsze jest to możliwe, a przeważnie braki tego cennego pierwiastka wynikają z naszych własnych zaniedbań, powodowane przede wszystkim przez takie czynniki jak:

• zbyt uboga, źle zbilansowana dieta, pozbawiona wielu składników odżywczych, witaminy A, witamin z grupy B, kwasu askorbinowego i oczywiście potasu;
• duży wysiłek fizyczny;
• obfite pocenie się powodujące nadmierne wydzielanie potasu przez skórę;
• opisane powyżej zaburzenia gospodarki elektrolitowej;
• infekcje w obrębie układu pokarmowego objawiające się silną biegunką albo wymiotami, w wyniku czego potas jest usuwany razem z wodą;
• silny stres, zwłaszcza długotrwały, rozregulowujący praktycznie cały organizm, powodujący także gwałtowny spadek poziomu witamin i minerałów;
• zażywanie niektórych grup leków, diuretyków, czy glikokortykosteroidów, spośród których wiele charakteryzuje się silnymi właściwościami moczopędnymi.

Niedobór potasu nosi naukową nazwę hipokaliemii, polegającej na spadku normy w surowicy krwi, wynoszącej 3,5 – 5 mmol/l i możemy ją podzielić na kilka etapów:

• hipokaliemia łagodna: 3,5–3,0 mmol/l;
• hipokaliemia umiarkowana: 3,0–2,5 mmol/l;
• hipokaliemia ciężka: poniżej 2,5 mmol/l.

Jeśli mamy do czynienia ze stosunkowo łagodnym niedoborem potasu to może ono przebiegać praktycznie bez żadnych objawów. Jeśli jednak braki będą się powiększać, to hipokaliemia przejdzie w fazę umiarkowaną lub ciężką, dające takie wyraźne symptomy jak:

• narastające zaburzenia o podłożu neurologicznym, osłabienie odruchów, uczucie mrowienia i drętwienia skóry, nadpobudliwość, nieprawidłowości pracy układu nerwowego;
• osłabienie siły mięśni, które również postępując, prowadzi w wielu przypadkach do rozpadu tkanki mięśniowej, czyli rabdomiolizy, wpływa też na wydolność i wytrzymałość fizyczną;
• podwyższone ryzyko niedrożności jelit wynikające z tego, że niedobory potasu mogą stać się przyczyną bolesnych zaparć;
• nieregularność pracy mięśnia sercowego, przede wszystkim częstoskurcz komorowy, czyli możliwość wystąpienia arytmii serca, kończącej się niekiedy nawet zawałem;
• coraz większe trudności z oddawaniem moczu prowadzące, przy niepodjęciu przeciwdziałania, do jego całkowitego zatrzymania.

Czy nadmiar potasu we krwi także może zagrażać zdrowiu?

Nie tylko niedobór, ale i nadmiar potasu, czyli stan fachowo nazywany hiperkaliemią, może być zagrożeniem dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach także dla życia. Podobnie jak hipokaliemię, także jej odwrotność, hiperkaliemię, dzielimy na trzy etapy zależne od ilości tego pierwiastka w surowicy krwi:

• hiperkaliemię łagodną: 5,6–6,5 mmol/l;
• hiperkaliemię umiarkowaną: 6,6–7,5 mmol/l;
• hiperkaliemię ciężką: powyżej 7,5 mmol/l.

Jako najważniejsze przyczyny takiego stanu specjaliści wymieniają:

• schorzenia nerek, w których wyniku dochodzi do znacznego upośledzenia wydalania nadmiaru potasu wraz z moczem i pierwiastek ten zaczyna odkładać się w stale rosnących ilościach;
• nadmiar potasu w niewłaściwie zbilansowanej diecie, spożywanie zbyt wielu produktów mających go w składzie;
• problemy z prawidłowym transportowaniem potasu do komórek organizmu;
• zażywanie leków i preparatów mogących podwyższać jego poziom;
• schorzenia powodujące wydzielanie zbyt dużych ilości potasu z komórek, takie jak np. sepsa.

Jeśli zaś chodzi o symptomy nadmiaru potasu we krwi, to są one równie poważne i zdecydowanie nie należy ich lekceważyć. Kiedy tylko wystąpią, to powinniśmy natychmiast skontaktować się ze specjalistą, a nasze podejrzenia powinno przede wszystkim wzbudzić:

• uczucie osłabienia towarzyszące nam od dłuższego czasu;
• towarzyszące mu bardzo często uczucie duszności;
• uczucie splątania i braku orientacji;
• drgawki;
• zbyt szybkie męczenie się, nawet po stosunkowo niewielkim wysiłku fizycznym;
• zakłócenia rytmu pracy serca, najczęściej bradykardia albo migotanie komór, a problemy z układem krążenia powodowane przez nadmiar potasu są też widoczne w badaniu EKG;
• w skrajnych przypadkach całkowite zatrzymanie krążenia krwi;
• osłabienie tzw. odruchów ścięgnistych, tych, które zazwyczaj bada młoteczkiem neurolog;
• zaburzenia czucia w kończynach, uczucie mrowienia lub ich drętwienia, nazywane parestezją.

W jaki naturalny sposób dostarczymy do organizmu potas?

Jak widać na powyższych przykładach, potas faktycznie jest jednym z najważniejszych pierwiastków, a jego braki albo nadmiar natychmiast odbijają się negatywnie na stanie zdrowia. Dlatego należy zawsze utrzymywać jego zalecany poziom, co przeważnie robimy, biorąc rozmaite suplementy diety mające go w składzie. Lepiej jednak dostarczać go organizmowi w naturalny sposób, razem z takimi produktami spożywczymi jak:

• mięso ryb, przede wszystkim morskich, makreli, dorsza czy halibuta;
• mięso, drobiowe, wołowe i wieprzowe;
• produkty zbożowe, kasza gryczana, płatki owsiane lub jęczmienne, otręby, pełnoziarniste pieczywo razowe;
• produkty mleczne;
• białka jaj kurzych;
• produkty wędzone, ryby i mięso;
• suszone owoce, jabłka, śliwki, figi, daktyle, rodzynki;
• świeże owoce, jabłka, banany, pomarańcze, brzoskwinie, porzeczki, maliny, winogrona;
• rośliny strączkowe, sucha fasola i groch;
• świeże warzywa, pomidory, ziemniaki, buraki, szpinak, marchew, biała kapusta;
• świeże i suszone grzyby.

Jeśli badania wykażą, że w naszym organizmie jest za dużo potasu i mogą nam grozić różne stadia hiperkaliemii, to zazwyczaj do wyrównania jego poziomu wystarczy ograniczyć spożywanie powyższych grup pokarmów. Oczywiście decyzję o tym warto skonsultować z lekarzem, bo to tylko on będzie w stanie właściwie zdiagnozować, jakie są faktyczne przyczyny nadmiaru lub niedoboru tego pierwiastka i w razie potrzeby zaproponować odpowiednie leczenie.

Źródła:

• https://www.healthline.com/health/potassium
• https://www.healthline.com/nutrition/potassium-deficiency-symptoms
• https://www.healthline.com/health/high-potassium-hyperkalemia
• https://www.healthline.com/health/high-and-low-potassium-foods
• https://www.healthline.com/nutrition/high-potassium-foods
• https://www.healthline.com/nutrition/foods-loaded-with-potassium