Fitosterole – w jaki sposób wpływają na nasz organizm?

Prawidłowe funkcjonowanie ludzkiego organizmu zależy od wielu zróżnicowanych czynników, między innymi od dostarczania mu odpowiednich dawek wyselekcjonowanych substancji odżywczych. Większość z nas wie, że są to przede wszystkim witaminy i minerały, lecz często nie zdajemy sobie sprawy, jak olbrzymie znaczenie dla zdrowia mają fitosterole, znane także pod nazwą steroli roślinnych.

Czym są fitosterole, czyli sterole roślinne?

Pierwsze, co powinniśmy wiedzieć o tej grupie związków niezbędnych do prawidłowego działania organizmu, to ich definicja, a są to substancje pochodzenia roślinnego, które pod względem budowy chemicznej przypominają ludzki cholesterol. Są to jednocześnie organiczne związki chemiczne będące alkoholami i należące do grupy steroidów. Mogą mieć różne pochodzenie, ich podstawowy podział wygląda następująco:

• fitosterole, pochodzenia roślinnego;
• zoosterole, pochodzenia zwierzęcego;
• mykosterole, których źródłem są grzyby;
• sterole syntetyczne, wytwarzane w warunkach laboratoryjnych, do których zaliczamy np. anaboliki i większość leków antykoncepcyjnych.

Nauka rozróżnia już ponad 150 fitosteroli, mających zróżnicowane funkcje, a pewna ich część korzystnie wpływa na ludzkie zdrowie, a te, z którymi najczęściej możemy mieć do czynienia, to:

• alfa-spinasterol;
• beta-sitosterol;
• brassikasterol;
• stigmasterol.

Istnieje także inny ich podział, na formy nasycone, nazywane stanolami i stanowiące aż 10% ogółu steroli roślinnych, oraz nienasycone, czyli właśnie sterole. W roślinach są jednym z materiałów budulcowych błon komórkowych, od których zależy twardość ich struktury i odporność na ewentualne negatywne czynniki zewnętrzne.

Jak jest różnica pomiędzy fitosterolami a cholesterolem?

Skoro fitosterole są pod względem budowy zbliżone do cholesterolu, to mogą skutecznie przejmować niektóre jego funkcje, a dostarczanie ich w zalecanych dawkach ma niebagatelne znaczenie dla zdrowia. Przede wszystkim redukują ilość wchłaniania cholesterolu, nawet o 30-40%, mogą jednocześnie zwiększać jego usuwanie z organizmu, zwłaszcza najbardziej szkodliwej frakcji LDL oraz tzw. cholesterolu całkowitego. Dzięki temu uda się zmniejszyć ryzyko wielu niebezpiecznych schorzeń układu krążenia, przede wszystkim miażdżycy.

Z których źródeł fitosteroli warto korzystać?

Jest wiele możliwości dostarczania organizmowi zalecanej dawki steroli roślinnych, wynoszącej 2-3 g dziennie, mogą to być np. suplementy diety mające je w składzie. Lekarze i specjaliści od zdrowego żywienia wskazują jednak na lepsze ich źródło, jakim jest właściwie zbilansowana dieta, a jeśli chodzi o produkty zawierające duże ilości korzystnych dla zdrowia fitosteroli, to w diecie powinny się znaleźć:

• wysokiej jakości oleje roślinne, przede wszystkim rzepakowy, z pestek winogron, kukurydziany, palmowy, z otrębów ryżowych, sojowy, sezamowy, słonecznikowy, z awokado i kukurydziany;
• oliwa z oliwek, lecz koniecznie najzdrowsza, z pierwszego tłoczenia;
• orzechy makadamia;
• ziarna sezamu;
• orzechy, przede wszystkim pistacje, ale i ziemne, włoskie i laskowe;
• migdały;
• otręby i zarodki pszenne;
• mąka, lecz tylko pełnoziarnista, gryczana lub żytnia i robione z niej produkty, pieczywo lub makarony;
• owoce, takie jak ananasy, figi, maracuja, cytrusy, banany;
• rośliny strączkowe, przede wszystkim różne gatunki fasoli;
• grzyby;
• warzywa kapustne, takiej jak kalafior, brukselka i brokuły;
• sałata.

Spore dawki fitosteroli spotykamy również w gotowych produktach, które w starannie dobranych ilościach także można wprowadzić do swojego codziennego menu, a zaliczamy do nich:

• jogurty;
• sery, zwłaszcza dojrzewające;
• mleko i napoje mleczne;
• margaryna celowo wzbogacana o sterole roślinne;
• gotowe dressingi do sałatek, lecz warto wcześniej dokładnie sprawdzić ich skład pod kątem obecności substancji szkodliwych, sztucznych barwników lub konserwantów;
• majonez, z którego ilością nie należy przesadzać, jest bowiem wysokokaloryczny i może przyczynić się do nadwagi i otyłości;
• gorzka czekolada o zawartości minimum 70% kakao.

Warto jednak pamiętać, że produktów wzbogacanych o fitosterole nie może spożywać każdy, są niewskazane dla dzieci, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, do 5 roku życia, oraz dla kobiet w ciąży. U obu tych grup mogą prowadzić do nadmiernego obniżenia poziomu cholesterolu mogącego poważnie zagrażać zdrowiu.

Które właściwości zdrowotne fitosteroli podkreślają specjaliści?

Wiemy już, czym są sterole roślinne, jakie są ich rodzaje, które źródła warto wykorzystać, aby uzupełnić ich ewentualne braki oraz wpływ na utrzymanie właściwego poziomu cholesterolu we krwi. Nie jest to jedyne ich działanie sprzyjające zdrowiu, a eksperci w tej dziedzinie wskazują również na inne cenne właściwości lecznicze fitosteroli. Najważniejsze, które zdecydowanie warto podkreślić, to:

Wsparcie serca i układu krążenia

Co jest możliwe właśnie dzięki własnościom steroli roślinnych pozwalającym regulować ilość cholesterolu całkowitego oraz jego najbardziej szkodliwej frakcji LDL. Nadmiar „złego” cholesterolu może stać się przyczyną rozwoju wielu chorób serca i układu krwionośnego, zwiększając między innymi ryzyko zawału mięśnia sercowego, miażdżycy oraz udaru mózgu.

Działanie antynowotworowe

Aktualnie prowadzone są liczne badania mające wykluczyć lub potwierdzić wpływ fitosteroli na hamowanie namnażania się komórek nowotworowych. Wyniki są bardzo obiecujące, wykazały już, że odpowiednia ilość tych związków w diecie może nie tylko blokować namnażanie się komórek raka, ale i hamować ewentualne przerzuty już istniejących do innych narządów. Poszczególne fitosterole, takie jak np. β-sitosterol, wykazują pewną skuteczność w przypadku raka prostaty, okrężnicy, żołądka czy raka piersi.

Istotnym elementem działania przeciwnowotworowego fitosteroli są ich silne właściwości antyoksydacyjne pozwalające usunąć z organizmu nadmiar gromadzących się wolnych rodników, czyli reaktywnych form tlenu (ROS). Bardzo często stają się one przyczyną rozwoju groźnych schorzeń, z nowotworami włącznie.

Działanie przeciwzapalne

Kolejnym istotnym zadaniem steroli roślinnych w ludzkim organizmie jest wsparcie osłabionego układu immunologicznego, który nie zawsze może poradzić sobie z rozwijającymi się stanami zapalnymi. Działanie przeciwzapalne fitosteroli pozwala zwalczać je praktycznie w zarodku, wspomagają między innymi leczenie wyjątkowo bolesnego reumatoidalnego zapalenia stawów.

Przeciwdziałanie rozrostowi gruczołu prostaty

Rozrost gruczołu krokowego, czyli prostaty, to poważna choroba, na której objawy narzeka coraz więcej mężczyzn powyżej 50 roku życia. W jej wyniku zaburzeniu ulega nie tylko sprawność seksualna czy płodność, nieleczona może stać się przyczyną raka prostaty, a ważnym elementem profilaktyki są właśnie fitosterole.

Nie tylko mogą zmniejszać przerost gruczołu stercza, łagodzą też wiele objawów towarzyszących tej chorobie, przede wszystkim trudności z prawidłowym oddawaniem moczu i jego niebezpiecznym zaleganiem w pęcherzu moczowym, co może prowadzić do stanu zapalnego tego organu.

Inne cenne właściwości zdrowotne fitosteroli

Oczywiście fitosterole mają także inne, równie wartościowe działanie sprzyjające poprawie osłabionego stanu zdrowia:

• antybakteryjne i przeciwzakrzepowe;
• regulujące gospodarkę lipidową organizmu;
• wspomagające łagodzenie symptomów menopauzy i andropauzy;
• pobudzające wydzielanie insuliny i regulujące poziom glukozy we krwi, można je więc stosować w profilaktyce cukrzycy;
• aktywujące produkcję elastyny i kolagenu;
• poprawiające jędrność i elastyczność skóry;
• wzmacniające barierę lipidową naskórka i zapobiegające jego przesuszaniu;
• przyspieszające regenerację uszkodzonych komórek skóry i łagodzące jej podrażnienia;
• wspierające leczenie alkoholowego stłuszczenia wątroby i nieswoistego zapalenia jelit.

Czym grozi nadmiar fitosteroli w diecie?

Mimo niewątpliwych zalet spożywania steroli roślinnych nie powinno się przekraczać zalecanej dawki dziennej, a ich nadmiar często staje się przyczyną dosyć nieprzyjemnych skutków ubocznych. Do najbardziej uciążliwych możemy zaliczyć:

• większe ryzyko choroby niedokrwiennej serca;
• obniżenie poziomu wchłaniania i przyswajania innych niezbędnych składników odżywczych, przede wszystkim witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, witaminy D, witaminy E, witaminy K, oraz likopenu i beta-karotenu
• przykre uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej.

Źródła:

• https://www.healthline.com/nutrition/phytosterols-benefits-and-downsides
• https://www.healthline.com/health/high-cholesterol/natural-cholesterol-reducers