Berberys i berberyna – czym są i w jaki sposób oddziałują na ludzki organizm?

Nie da się ukryć, że medycyna naturalna zyskuje w ostatnich latach coraz większą popularność, a stale rosnąca grupa ludzi chce właśnie w taki sposób zadbać o swoje osłabione zdrowie. Jedną z bardziej cenionych odmian medycyny alternatywnej jest z pewnością ziołolecznictwo, znane też pod nazwą fitoterapii. Wykorzystuje się w nim liczne zioła i rośliny o właściwościach leczniczych, takie jak np. berberys zwyczajny, którego skład i działanie warto poznać bliżej, zwłaszcza jednego jego składnika, berberyny.

Dlaczego warto stosować zioła i rośliny lecznicze?

Ziołolecznictwo to jeden z najstarszych sposobów radzenia sobie z różnymi dolegliwościami, stosowany na całym świecie już od tysięcy lat. Oczywiście roślin czy ziół nie można używać jako cudownego remedium na wszystkie choroby, wiele wymaga interwencji lekarza i zastosowania odpowiednich farmaceutyków.

Jednak zdecydowanie warto je stosować do wsparcia procesu leczenia czy wzmocnienia osłabionego z różnych przyczyn organizmu, co nie oznacza, że samodzielnie nie poradzą sobie z niektórymi przypadłościami. Do najważniejszych zalet fitoterapii eksperci w tej dziedzinie zaliczają:

• mniejszą ilość skutków ubocznych niż w przypadku sztucznych substancji chemicznych;
• związany z tym wyższy poziom bezpieczeństwa użycia;
• większą dostępność ziół i innych roślin, z których wiele po prostu rośnie na łąkach czy w ogrodach;
• wielopoziomowy zakres pozytywnego działania, niemal na wszystkie układy i narządy ludzkiego organizmu;
• bogactwo składników odżywczych, przede wszystkim wartościowych witamin i minerałów;
• dostępność w wielu postaciach, nie tylko suszonych liści czy kwiatów, ale i gotowych herbatek ziołowych oraz suplementów diety mających w składzie ściśle określone dawki ziół.

Co to jest berberys?

Źródłem wielu cennych dla zdrowia substancji, w tym berberyny, której działanie szerzej przedstawimy za chwilę, jest krzew berberysu pospolitego (Berberis vulgaris), rosnący powszechnie w całej południowej i środkowej Europie, spotykany także w naszym kraju. Dorasta od 1,5 do nawet 3 metrów wysokości, należy do licznej rodziny berberysowatych.

Wykształca łodygę pokrytą charakterystycznymi kolcami oraz niewielkie eliptyczne lub jajowate liście, długości maksymalnie do 6 cm, zebrane w pęczki rosnące na krótkopędach. Okres kwitnienia berberysu przypada na maj i czerwiec, a jego kwiaty są zebrane w grona i mają intensywny złoty lub żółty kolor.

Wydzielają też równie intensywny zapach, a potem przekształcają się w niewielkie, 1-centymetrowe owoce czerwonego koloru i o kwaśnym smaku przypominającym nieco cytrynę. To właśnie one stanowią materiał dla ziołolecznictwa i zbiera się je we wrześniu, tuż przed zakończeniem procesu dojrzewania, aby zachować pełnię ich własności odżywczych.

Jakie związki odżywcze decydują o działaniu i właściwościach berberysu?

Jak już wspomnieliśmy, berberys ma w składzie liczne substancje aktywne, które, przy odpowiednim jego dawkowaniu, mogą odczuwalnie poprawić stan zdrowia. Decydują jednocześnie o wyjątkowo szerokim spektrum działania i równie licznych właściwościach leczniczych. Warto już na wstępie wspomnieć, że owoce berberysu cechuje stosunkowo wysoka kaloryczność, ponieważ ich 100 g to aż 332 kcal.

Nie wpływa to negatywnie na całą roślinę, w której znajdziemy niemal wszystko, co potrzebuje organizm, aby zachować pełnie zdrowia i poradzić sobie z objawami różnych dolegliwości. Najważniejsze związki w składzie berberysu to:

• witamina C, czyli kwas askorbinowy, a w tej roślinie jest go więcej niż w analogicznej ilości cytryny i innych owoców cytrusowych. Jest to silny antyoksydant skutecznie eliminujący z organizmu zagrażające mu wolne rodniki, jednocześnie redukuje uszkodzenia komórek przez nie spowodowane, obniża i reguluje ciśnienie krwi, uszczelnia ściany naczyń krwionośnych, wzmacnia układ odpornościowy, wspiera produkcję kolagenu, obniża poziom „złego” cholesterolu LDL;
• witamina E, znana jako „witamina młodości”, także mająca działanie antyoksydacyjne, hamująca procesy naturalnego starzenia się skóry, pozwalająca zachować prawidłową krzepliwość krwi. Wpiera jednocześnie wzrok, podwyższa wydolność mięśniową i wrażliwość komórek na działanie insuliny, jest niezbędna dla funkcjonowania układu nerwowego;
• flawonoidy, kolejne związki naturalnego, roślinnego pochodzenia, mające między innymi działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, pozwalające lepiej radzić sobie ze stanami zapalnymi i infekcjami. Są przyjazne alergikom, łagodzą różne objawy alergii i obniżają poziom histaminy, spowalniają również aktywność związków kancerogennych, wspierają mózg i układ nerwowy, poprawiają pamięć, koncentrację i ogólne zdolności poznawcze;
• garbniki, o działaniu antybakteryjnym i bakteriostatycznym, hamującym wzrost różnych grup chorobotwórczych bakterii. Mają również właściwości odtruwające, wspomagające usuwanie skutków zatrucia metalami ciężkimi, wpływają korzystnie na pracę układu trawiennego, zmniejszają efekty podrażnienia skóry, swędzenie i pieczenie;
• karotenoidy, kolejne związki pozwalające pozbyć się szkodliwych wolnych rodników, zabezpieczające komórki przed stresem oksydacyjnym, przywracające jędrność, sprężystość i elastyczność skórze, spowalniające procesy jej starzenia, zwłaszcza pod wpływem promieniowania UV, redukujące ryzyko chorób serca i układu krążenia, wspomagające leczenie niektórych chorób zakaźnych.

Czym jest berberyna?

Różne odmiany berberysu, przede wszystkim pospolita, mają w składzie także liczne sole mineralne, oraz jeden ważny składnik, wymagający wyróżnienia. Jest nim berberyna, związek należący do grupy alkaloidów izochinolinowych, którego nazwa pochodzi od nazwy samej rośliny, mający wyjątkowo szeroki wpływ na nasze zdrowie.

Berberyna jest substancją krystaliczną żółtego koloru, o gorzkim smaku, stosowaną przeważnie jako składnik tabletek, suplementów diety mieszanych z innymi, równie wartościowymi związkami aktywnymi. Można śmiało powiedzieć, że to właśnie ona decyduje o działaniu berberysu, sama mając właściwości:

• antyoksydacyjne, antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne, jest uważana za wyjątkowo silny i skuteczny naturalny antybiotyk;
• hipoglikemiczne, czyli redukujące za wysoki poziom cukru we krwi;
• regulujące poziom lipidów i cholesterolu;
• przyspieszające procesy metaboliczne, prowadzące między innymi do efektywniejszego spalania tkanki tłuszczowej;
• przeciwdziałające niektórym schorzeniom układu sercowo-krążeniowego, między innymi poprzez obniżenie i regulację za wysokiego ciśnienia krwi;
• wzmacniające osłabiony układ immunologiczny;
• poprawiające mikroflorę bakteryjną jelit;
• wspomagające wydzielanie żółci i rozkurczanie mięśni gładkich układu pokarmowego.

Jakie jest zalecane dawkowanie berberyny?

Jeśli berberys i przede wszystkim zawarta w nim berberyna mają korzystnie wpłynąć na wiele aspektów zdrowotnych, należy ściśle przestrzegać zalecanego dawkowania. Dotyczy ono właśnie berberyny, której bezpieczna dzienna ilość powinna wahać się w przedziale od 500 do maksymalnie 1500 mg, dzielonej na 2-3 porcje. Należy jednocześnie pamiętać, że podczas stosowania preparatów mających w składzie wyciągi z berberysu nie wolno spożywać alkoholu.

W których przypadkach warto stosować berberys?

Licznym korzyściom zdrowotnym samego berberysu i zawartej w nim berberyny nie da się zaprzeczyć, dlatego warto podsumować w kilku podpunktach jego pozytywne oddziaływanie na:

• funkcjonowanie wątroby, jelit i innych części układu pokarmowego;
• wsparcie osłabionej odporności, istotne zwłaszcza w sezonie grypy i innych infekcji;
• przyspieszenie procesów przemiany materii, co może mieć jednoczesny wpływ na odchudzanie, walkę z nadwagą i otyłością;
• stan zdrowia i wygląd skóry, pomaga między innymi w walce trądzikiem, przyspiesza też procesy regeneracji skóry poprzez poprawę poziomu jej nawilżenia;
• redukcję negatywnych skutków stresu i innych stanów napięć nerwowych, dzięki działaniu uspokajającemu i kojącemu;
• utrzymanie właściwego, bezpiecznego dla zdrowia poziomu cukru, cholesterolu i lipidów we krwi;
• pozbycie się chorobotwórczych wolnych rodników;
• uzupełnienie braków wymienionych wyżej składników odżywczych;
• wspomaganie przebiegu procesów trawiennych, przede wszystkim białek, cukrów i tłuszczów;
• układ moczowy, a działanie moczopędne sprawia, że można wydajniej oczyszczać organizm z toksyn i pozostałych zbędnych produktów przemiany materii;
• złagodzenie objawów PCOS, czyli zespołu policystycznych jajników.

Czy istnieją przeciwwskazania i skutki uboczne użycia berberysu i berberyny?

Mimo niewątpliwych zalet berberys nie jest wskazany dla każdego, kto chciałby go używać. Warto wcześniej zapoznać się z pewnymi przeciwwskazaniami to uniemożliwiającymi, a nie powinno się go stosować przede wszystkim w czasie ciąży i w okresie karmienia piersią, nie jest również zalecany dzieciom. Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym przyjmowaniu niektórych grup leków, zwłaszcza na wątrobę, obniżenie ciśnienia krwi oraz antybiotyków, takich jak tetracyklina.

Jeśli chodzi o skutki uboczne, to występują one przeważnie tylko w momencie przedawkowania berberyny, której nadmiar może gromadzić się w wątrobie i w sercu. Zdecydowanie nie należy tego lekceważyć i trzeba liczyć się z takimi niepokojącymi objawami jak:

• zaburzenia pracy układu pokarmowego, wymioty, biegunka zaparcia i nudności;
• bóle brzucha;
• obrzęki, powiększenie wątroby lub nerek;
• wyższe ryzyko żółtaczki i kamicy żółciowej;
• drgawki;
• gwałtowny i zagrażający zdrowiu spadek ciśnienia tętniczego krwi;
• nieregularna, wolniejsza akcja serca.

Na szczęście objawy te zazwyczaj mijają samoczynnie po odstawieniu berberyny, jeśli jednak będą się przedłużały, to konieczne może okazać się skonsultowanie ich ze specjalistą, a z lekarzem warto także porozmawiać, zanim zaczniemy ją stosować.

Źródła:

• https://www.healthline.com/nutrition/berberine-powerful-supplement
• https://www.healthline.com/nutrition/berberine-diabetes
• https://www.healthline.com/nutrition/berberine-pcos
• https://www.healthline.com/nutrition/vitamin-c-benefits
• https://www.healthline.com/health/all-about-vitamin-e
• https://www.healthline.com/health/what-are-flavonoids-everything-you-need-to-know
• https://www.healthline.com/health/bioflavonoids