Antyoksydanty — skuteczna zapora przed atakiem wolnych rodników

Zdrowie to najcenniejsze, co mamy i właśnie dlatego dbanie o nie jest naszym obowiązkiem. Niestety, nie zawsze jest takie, jakbyśmy chcieli i przez całe życie dopadają nas mniejsze lub większe dolegliwości. Mogą to być zarówno niewielkie, stosunkowo niegroźne infekcje, jak i bardziej poważne choroby, z nowotworami różnych organów wewnętrznych włącznie. Przyczyny ich rozwoju są zróżnicowane, a jedną z częstszych jest stres oksydacyjny, wynik działania niebezpiecznych wolnych rodników. Ich destrukcyjnemu wpływowi na cały organizm należy natychmiast przeciwdziałać, wprowadzając do swojej diety produkty pełne antyoksydantów, nazywanych też przeciwutleniaczami.

Czym są wolne rodniki i jak atakują nasz organizm

Korzyści, jakie antyoksydanty niosą dla naszego stanu zdrowia, jest wiele i przedstawimy je dalej nieco szerzej. Jednakże wcześniej powinniśmy dowiedzieć się, czym są ich antagoniści, czyli wolne rodniki, z którymi nieustannie muszą walczyć.

Pod pojęciem wolnych rodników, nazywanych też Reaktywnymi Formami Tlenu (ROS), rozumiemy atomy tlenu, które w wyniku różnych procesów „zgubiły” jeden elektron normalnie znajdujący się na ich ostatniej orbicie. W takiej sytuacji atom zaczyna zachowywać się „agresywnie”, poszukując tego brakującego mu elektronu, chcąc przywrócić naruszoną równowagę. Atakuje w tym celu sąsiednie parzyste atomy tlenowe, a odbierając im elektron, wywołuje swoistą „reakcję łańcuchową”, w której wyniku w organizmie człowieka powstaje coraz więcej wolnych rodników, mnożących się w błyskawicznym tempie. Bardzo poważnym zagrożeniem jest również to, że w wielu przypadkach uszkadzają one nie tylko kolejne atomy tlenowe, ale tak samo niezbędne dla zdrowia atomy białka.

Przyczyny powstawania wolnych rodników

Jedną z podstaw naszego dobrego stanu zdrowia jest więc ciągłe zachowanie stanu równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników, a zwalczających je antyoksydantów. Powodów powstania tych niebezpiecznych cząsteczek jest wiele, niektórym niestety sami jesteśmy winni, a najczęstsze przyczyny to:

• niewłaściwa dieta prowadząca do silnych zaburzeń reakcji metabolicznych zachodzących w organizmie, w której dominuje wyjątkowo szkodliwa żywność wysoko przetworzona szybko zakłócająca naturalną równowagę oksydacyjną;
• długotrwałe wystawianie się na działanie promieniowania UV;
• zanieczyszczenia powietrza np. smog;
• życie w nieustannym stresie, rujnującym organizm zarówno psychicznie, jak i fizycznie;
• nadużywanie alkoholu, niszczącego zdrowie często w stopniu nieodwracalnym;
• nałogowe palenie papierosów;
• zażywanie niektórych leków bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem;
• brak zachowanego prawidłowego rytmu dobowego, problemy z zasypianiem i bezsenność;
• zbyt forsowne treningi fizyczne, przede wszystkim siłowe, po których organizm długo się regeneruje.

Choroby powodowane przez nadmiar wolnych rodników

Wszystkie te przyczyny powodujące gwałtowny wzrost ilości wolnych rodników, są jednocześnie odpowiedzialne za rozwój wielu chorób, spośród których najgroźniejsze są różne odmiany nowotworów. Oprócz tego te niesparowane atomy, wędrujące po organizmie i uszkadzające nasze DNA, mogą stać się przyczyną także takich dolegliwości jak:

• choroby układu krążenia, przede wszystkim miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca;
• udar mózgu;
• choroba Alzheimera i Parkinsona;
• problemy ze wzrokiem np. zaćma;
• choroby skóry, egzema, łuszczyca, trądzik;
• przyspieszone, przedwczesne starzenie się skóry;
• nieżyt żołądka lub dwunastnicy;
• niewydolność nerek;
• przewlekłe zapalenie trzustki;
• zapalenie stawów;
• cukrzyca stopnia I i II.

Antyoksydanty, zapora przed niesparowanymi atomami tlenu

Jak widać na powyższych przykładach, nie da się zlekceważyć destrukcyjnego działania nadmiaru niesparowanych atomów tlenu, czyniących niekiedy prawdziwe spustoszenie wewnątrz naszego ciała. Jedyną skuteczną ochronę przed nimi daje dostarczenie odpowiedniej amunicji, którą są właśnie antyoksydanty, inaczej mówiąc przeciwutleniacze. Są to związki chemiczne nie tylko łagodzące skutki działania wolnych rodników, ale i usuwające je z organizmu, zapobiegające w ten sposób nieodwracalnemu uszkodzeniu komórek.

Działające wewnątrz naszego ciała antyoksydanty możemy podzielić na dwie grupy, rozróżniane pod kątem tego, jak i gdzie powstają:

1. Antyoksydanty endogenne

Jak sama nazwa wskazuje, syntezowane naturalnie przez nasz organizm, do których między innymi zaliczamy następujące związki:

• koenzym Q10, przeciwdziałający utlenianiu się lipidów i zabezpieczający w ten sposób błony komórkowe, składnik wielu kosmetyków przeciwdziałających starzeniu się skóry i przywracających jej jędrność oraz elastyczność;
• glutation, detoksykujący organizm na poziomie komórkowym, usuwający z niego wszystkie substancje zagrażające zdrowiu;
• kwas alfa-liponowy, który nie tylko sam usuwa wolne rodniki, ale i potęguje działanie innych przeciwutleniaczy, takich jak witamina C;
• bilirubina, charakteryzująca się również silnym działaniem przeciwzapalnym, a jej wyższy poziom we krwi lepiej chroni przed rakiem płuc, powstającym między innymi z powodu nałogowego palenia papierosów;
• l-karnityna, związek chemiczny znany także ze swoich właściwości wspomagających odchudzanie, uczestniczący w transporcie komórek tłuszczów do mitochondriów, gdzie przekształcane są w energię;
• melatonina, pomagająca również w problemach ze snem, łagodzącą stany silnego napięcia nerwowego, w tym i objawy stresu, pomagająca odpocząć i w pełni się zrelaksować.

2. Antyoksydanty egzogenne

Substancje, których nasz organizm nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie, albo produkuje je w niewystarczających ilościach, mimo że są tak samo potrzebne do neutralizacji wolnych rodników. Właśnie dlatego muszą być dostarczane ze źródeł zewnętrznych, najczęściej wraz z pożywieniem lub zawierającymi je suplementami diety, a do takich związków zaliczamy:

Witaminę A

Nazywaną też retinolem albo beta-karotenem, jedną z najważniejszych dla zdrowia, której niedobory objawiają się zaburzeniami widzenia, osłabioną odpornością, kruchością i łamliwością włosów prowadzącą nawet do łysienia, suchością skóry i jej zwiększoną podatnością na choroby, egzemę czy trądzik.

Witaminę C

Znany, powszechnie stosowany w medycynie i kosmetyce kwas askorbinowy, jeden z najsilniejszych w działaniu naturalnych przeciwutleniaczy, wspomagający działanie innych witamin np. witaminy E, regulujący ciśnienie krwi, pracę serca i całego układu krążenia, obniżający poziom cholesterolu LDL we krwi, odpowiedzialny za syntezę kolagenu, przyspieszający gojenie się ran, zwiększający odporność.

Witaminę E

Według wielu specjalistów będącą najsilniejszym antyoksydantem, znaną też pod nazwą „witaminy młodości”, dającą największą ochronę przed stresem oksydacyjnym, zapobiegającą zjawisku agregacji, czyli zlepianiu się płytek krwi, dbającą o właściwy poziom cholesterolu. Oprócz tego wspiera wzrok, poprawia wydolność mięśni, pozwalając na intensywniejszą aktywność fizyczną niezbędną w walce z nadwagą, nawilża i natłuszcza skórę, powstrzymując w ten sposób procesy jej starzenia.

Polifenole

Substancje wydatnie i w krótkim czasie minimalizujące ryzyko wystąpienia nowotworów, poprawiające pracę serca, układu krążenia i układu odpornościowego, regulujące ciśnienie krwi, uszczelniające ściany naczyń krwionośnych, działające antybakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo.

Minerały

Przede wszystkim takie jak cynk, niezbędny dla zdrowia włosów, skóry i paznokci, miedź, która, mimo że występuje w ilościach śladowych, warunkuje prawidłowy wzrost naczyń krwionośnych i komórek tworzących układ odpornościowy, pomaga magazynować energię w mitochondriach oraz selen, wspomagający pracę tarczycy, zapobiegający jej nadczynności lub niedoczynności, a także zapaleniu trzustki oraz dolegliwościom bólowym towarzyszącym stanom zapalnym stawów.

Flawonoidy

Kolejne przeciwutleniacze potrzebne dla długiego zachowania pełni zdrowia, w tym przypadku roślinnego pochodzenia o wręcz wszechstronnym działaniu leczniczym. Wzmacniają osłabione chorobami ściany naczyń krwionośnych, przeciwdziałają uciążliwym objawom alergii, oprócz wolnych rodników zwalczają też wirusy, poprzez działanie moczopędne pomagają usuwać toksyny z organizmu, zwiększają przyswajalność witamin i innych substancji odżywczych.

Antyoksydanty w diecie, jakie produkty je zawierają

Jeśli więc odczuwamy negatywne skutki działania wolnych rodników, powinniśmy natychmiast zmienić dietę, zadbać o obecność produktów mających potwierdzone badaniami działanie antyoksydacyjne. Wbrew pozorom skomponowanie takiego nowego menu nie jest trudne, informacje na ten temat bez problemu znajdziemy na stronach poświęconych zdrowemu trybowi życia, zawsze też możemy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Na liście produktów, które zgodnie z zaleceniami specjalistów ochronią nas przed stresem oksydacyjnym, bezwzględnie muszą się znaleźć:

• świeże warzywa i owoce, najbogatsze źródło opisanych powyżej witamin oraz flawonoidów, a najwięcej znajduje się ich między innymi w czerwonej papryce, szpinaku, brokułach, natce pietruszki, kalafiorze, ziemniakach, cebuli, pomidorach, pomarańczach, malinach, cytrynach, grejpfrutach czy ananasach;
• rośliny strączkowe, takie jak groch, bób czy fasola, w których znajdziemy duże ilości wartościowego cynku;
• produkty zwierzęce, ryby morskie, makrela, sardynki, wątróbka, mięso drobiowe oraz nabiał i jaja, dostarczające organizmowi koenzym Q10, polifenole i witaminę A;
• orzechy, laskowe, włoskie oraz brazylijskie, mające z kolei w składzie selen i cynk;
• tłuszcze roślinne, lecz tylko te zdrowe np. olej kokosowy, w którym oprócz witamin A i E znajdziemy też cenne wielonienasycone kwasy tłuszczowe Omega – 3, korzystne dla naszego serca;
• zielona herbata, nie tylko sprzyjająca szybkiej redukcji masy ciała, będąca też kolejnym źródłem polifenoli, a działanie przeciwutleniające wykazuje również ostrokrzew paragwajski, czyli tak lubiane i zdrowe yerba mate. O ile duże ilości alkoholu są niewskazane, to wypity od czasu do czasu kieliszek czerwonego wytrawnego wina także pomoże w pozbyciu się wolnych rodników;
• pełnoziarniste produkty zbożowe, ciemne razowe pieczywo, makarony z pełnego ziarna, brązowy ryż oraz kasze i otręby, bez których nie zadbamy o właściwy poziom antyoksydacyjnych minerałów i błonnik pokarmowy, niezbędny do prawidłowego przebiegu wszystkich procesów trawiennych.

Źródła:

• https://www.healthline.com/health/oxidative-stress
• https://www.healthline.com/nutrition/foods-high-in-antioxidants
• https://www.healthline.com/nutrition/antioxidants-explained