Anemia – objawy, przyczyny, rodzaje. Jak jej zapobiegać i jak leczyć?

Spośród wielu chorób krwi na szczególną uwagę zasługuje z pewnością anemia, znana także jako niedokrwistość objawiająca się między innymi znacznym obniżeniem poziomu hemoglobiny, czerwonych krwinek, czyli erytrocytów oraz tzw. wskaźnika hematokrytowego. Nieleczona anemia otwiera drogę do innych chorób, przede wszystkim postępującego niedotlenienia organizmu, zaburzeń pracy serca i układu krążenia, problemów z pamięcią, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci chorego.

Hemoglobina – normy we krwi i funkcje, jakie pełni

Anemia jest chorobą bezpośrednio wpływającą na obniżenie ilości hemoglobiny we krwi, ważnego białka, bez którego dochodzi do poważnych zaburzeń funkcjonowania praktycznie całego organizmu. Głównym zadaniem hemoglobiny, znajdującej się w czerwonych krwinkach, jest transport tlenu z płuc do wszystkich komórek naszego ciała oraz usuwanie z nich dwutlenku węgla wydychanego następnie przez płuca na zewnątrz.

Jej znaczenia nie da się zbagatelizować i zawsze trzeba dbać o utrzymanie właściwego poziomu, który, zgodnie z normami WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia, wynosi:

• dla dorosłych mężczyzn – 13-18 g/dl;
• dla dorosłych kobiet – 12-16 g/dl;
• dla kobiet w ciąży – 11-14 g/dl;
• dla noworodków – 17-22 g/dl;
• dla starszych dzieci – 11-13 g/dl.

Wartości te nie są jednoznaczne, mogą się zmieniać pod wpływem różnych czynników, w tym i dokładności przeprowadzonych badań laboratoryjnych. Niezależnie od tego, niedobory hemoglobiny objawiają się w charakterystyczny sposób, prowadząc właśnie do powstania niedokrwistości, czyli anemii, którą scharakteryzujemy nieco szerzej.

Anemia – najważniejsze objawy choroby

Niedokrwistość, niezależnie od jej rodzaju, daje wielorakie objawy, które jednak nietrudno pomylić z innymi chorobami, a specjaliści wskazują między innymi na:

• uczucie ciągłego osłabienia i zmęczenia, brak energii;
• narastające problemy ze snem prowadzące nawet do bezsenności;
• charakterystyczną bladość skóry, warg, dziąseł i spojówek oczu;
• silne bóle i zawroty głowy prowadzące do omdleń;
• łamliwość, kruchość i wypadanie włosów wynikające z ich przesuszenia;
• uczucie duszności w klatce piersiowej;
• zimne stopy i dłonie;
• silne, bolesne skurcze nóg, bóle stawów i kości;
• kołatanie serca i inne problemy z układem krążenia;
• obniżoną koncentrację, często utrudniającą skupienie się nawet na najprostszych czynnościach;
• rozdrażnienie i huśtawki nastroju;
• osłabioną odporność organizmu, zwiększoną podatność na infekcje;
• obniżony popęd płciowy.

Anemia – w jaki sposób można ją zdiagnozować

Mnogość objawów anemii może niekiedy powodować problemy z jej prawidłowym rozpoznaniem, dlatego diagnozuje się ją nie tylko poprzez wywiad lekarski, lecz przede wszystkim zlecając kilka podstawowych badań diagnostycznych:

• badanie krwi, które tylko lekarz może zlecić, znane pod nazwą morfologii, powszechnie stosowane nie tylko w diagnostyce anemii, pozwalające z dużą dokładnością określić liczbę erytrocytów (RCB), czyli czerwonych krwinek, ich średnią wielkość (MCV), stężenie opisanej powyżej hemoglobiny (MCHC) oraz stężenie hematokrytu (HCT), wskaźnika, dzięki któremu wiemy, jaka jest procentowa zawartość erytrocytów we krwi;
• odczyn OB, czyli odczyn Biernackiego, wskaźnik tzw. opadania czerwonych krwinek;
• zbadanie poziomu żelaza, zbyt niski oznacza właśnie anemię;
• sprawdzenie poziomu ferrytyny, białka odpowiedzialnego za wiązanie atomów żelaza i ich odkładanie się w organizmie, tutaj podobnie, niski poziom świadczy o rozwijającej się niedokrwistości. Warto także zwrócić uwagę na jej nadmiar, co z kolei może wskazywać na choroby wątroby np. jej nadczynność albo na wyjątkowo bolesne reumatoidalne zapalenie stawów;
• ilość witaminy B12, kobalaminy oraz witaminy B9, czyli kwasu foliowego, dwóch witamin, bez których niemożliwa jest produkcja czerwonych krwinek;
• określenie prędkości tworzenia się i rozpadania czerwonych krwinek;
• badanie kału na występowanie tzw. krwi utajonej.

Anemia – podstawowe i najczęstsze jej przyczyny

Niedokrwistość jest schorzeniem powodowanym przez wiele różnych czynników chorobotwórczych, a najczęstsze przyczyny anemii, podkreślane także przez specjalistów od jej leczenia, to:

• niewłaściwy poziom żelaza w organizmie;
• niedobory wspomnianej kobalaminy i kwasu foliowego;
• niewłaściwy sposób odżywiania, restrykcyjna dieta, w której brakuje wielu składników odżywczych, witamin i minerałów;
• współistniejące choroby przewlekłe, zakaźne albo nowotworowe;
• infekcje o podłożu wirusowym, bakteryjnych lub grzybiczym;
• pasożyty w różnych układach i narządach organizmu;
• przewlekłe nadużywanie alkoholu;
• duża utrata krwi np. w wyniku wypadku;
• krwotoki z nosa i obfite miesiączki;
• branie za dużych dawek niektórych leków np. niesteroidowych przeciwzapalnych;
• zatrucie metalami ciężkimi.

Anemia – podział ze względu na poziom hemoglobiny

Istnieje wiele różnych kryteriów podziału tej niebezpiecznej i zagrażającej nawet życiu choroby. Podstawowym jest jej zróżnicowanie ze względu na stopień nasilenia objawów, co wynika jednocześnie z poziomu hemoglobiny i biorąc pod uwagę te czynniki, anemię dzielimy na:

• łagodną, w której przebiegu stężenie hemoglobiny wynosi od 10 do 12 g/dl;
• umiarkowaną, kiedy ilość hemoglobiny waha się od 8 do 9,9 g/dl;
• ciężką, powodowaną przez spadek hemoglobiny do poziomu od 6,5 do 7,9 g/dl;
• bardzo ciężką, zagrażającą bezpośrednio życiu chorego, a ilość hemoglobiny spada poniżej 6,5 g/dl.

Anemia – podział ze względu na niedobory innych substancji

Oczywiście nie jest to jedyny stosowany podział anemii, równie często stosuje się kryterium tzw. niedoborów istotnych dla zdrowia substancji odżywczych, witamin i minerałów. W takim przypadku możemy mieć do czynienia z różnymi odmianami niedokrwistości, takimi jak:

Anemia wynikająca z niedoboru żelaza

Inna jej używana nazwa to niedokrwistość mikrocytarna, a przyczyną jest za niski poziom żelaza w organizmie. Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do przeciwdziałania wielu schorzeniom, także anemii, odpowiedzialnym przede wszystkim za budowę i prawidłowe funkcjonowanie czerwonych krwinek oraz syntezę hemoglobiny. Jego braki natychmiast odbijają się niekorzystnie na stanie zdrowia i są powodowane przez:

• dużą utratę krwi np. w wyniku odniesionych ran, podczas operacji, przy obfitych miesiączkach lub krwawieniach z przewodu pokarmowego albo z dróg moczowych np. przy zapaleniu pęcherza, nerek czy kłębuszków nerkowych;
• nieprawidłowości wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego, czego przyczyną jest głównie niewłaściwa dieta, zbyt uboga w ten pierwiastek oraz inne współistniejące choroby np. Leśniowskiego-Crohna;
• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, spotykane w okresie dojrzewania, u kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz u noworodków, które nie są karmione mlekiem matki.

Anemia wynikająca z niedoborów żelaza jest stosunkowo łatwa do wykrycia przy przeprowadzeniu badań krwi, w otrzymanych wynikach od razu widać spadki wielu ważnych wskaźników, między innymi:

• MCHC, średniego stężenia hemoglobiny w czerwonych krwinkach
• MCV, ilości czerwonych krwinek;
• MCH, średniej masy hemoglobiny w krwince;
• poziomu żelaza w surowicy krwi;
• ilości ferrytyny i retikukolcytów, tego drugiego parametru w zależności od przedstawionego wyżej stopnia nasilenia objawów choroby.

Warto także zwrócić uwagę na jej negatywne efekty, a oprócz wymienionych już powyżej, może wystąpić pękanie skóry, przeważnie w kącikach ust, trudności z oddychaniem, kruszące się i łamliwe paznokcie, zaczerwieniony język, narastająca apatia, obniżenie progu męczliwości. Ta ostatnia dolegliwość powoduje jednocześnie zmniejszenie aktywności fizycznej, co z kolei przyczynia się do wzrostu nadwagi lub otyłości.

Leczenie anemii spowodowanej brakiem żelaza sprowadza się głównie do uzupełnienia niedoborów tego pierwiastka, w lżejszych przypadkach wystarczy tylko zmiana dotychczasowej diety. W cięższych będzie niestety konieczne przyjmowanie preparatów z żelazem, w postaci tabletek albo szybciej działających zastrzyków.

Anemia wynikająca z braku witaminy B12 i witaminy B9

Należących do wyjątkowo licznej grupy i jednocześnie wręcz niezbędnych dla zachowania zdrowia oraz sprawnego funkcjonowania wielu układów i narządów ludzkiego organizmu. Właśnie dlatego należy dbać o zachowanie ich właściwego poziomu, powstające niedobory oznaczają wyższe ryzyko rozwoju anemii megaloblastycznej, nazywanej także niedokrwistością złośliwą albo anemią Addisona-Biermera. Jej najczęstsze przyczyny to:

• dieta uboga w produkty zawierające obie witaminy;
• alkoholizm;
• zakłócone wchłanianie substancji odżywczych w układzie pokarmowych, w większości przypadków spowodowane stanami chorobowymi;
• zakażenie pasożytami układu pokarmowego np. tasiemcem;
• zaburzenia czynnika odpowiedzialnego za prawidłowe wchłanianie witamin.

W jej przebiegu zakłócona zostaje produkcja czerwonych krwinek, które są większe niż normalnie, ma także objawy wyraźnie odróżniające ją od innych odmian:

• widoczne zażółcenie skóry;
• nadmierne i zazwyczaj przedwczesne siwienie;
• zaburzenia nastroju;
• utrata smaku;
• problemy z oddawaniem moczu;
• powiększenie narządów wewnętrznych, wątroby albo śledziony;
• halucynacje, mogące przypominać objawy chorób psychicznych;
• otępienie;
• trudności z zapamiętywaniem.

Anemia megaloblastyczna jest jedną z trudniejszych do wyleczenia, podobnie, jak przy poprzedniej należy uzupełnić braki obu witamin, jeśli jednak choroba zaszła za daleko, preparaty z kobalaminą i kwasem foliowym trzeba będzie przyjmować do końca życia.

Anemia hemolityczna

Kolejną często spotykaną odmianą niedokrwistości jest anemia hemolityczna, w jej przebiegu dochodzi do zbyt szybkiego rozpadu erytrocytów, często ich nieodwracalnego zniszczenia, a chorobę możemy podzielić na dwa podstawowe rodzaje:

• anemię hemolityczną nabytą, kiedy czerwone krwinki ulegają zwykle uszkodzeniom mechanicznym w wyniku działania substancji toksycznych np. metali ciężkich. Podobne, negatywne efekty dają niektóre leki i choroby;
• anemię hemolityczną wrodzoną, wynikającą z nieprawidłowego wykształcenia się czerwonych krwinek, zaburzeń ich struktury.

Przyczyną takiej niedokrwistości mogą być zaburzenia pracy śledziony oraz układu immunologicznego, niszczących zdrowe erytrocyty. Równie często stan taki jest powodowany przez rozwijające się infekcje, począwszy od zwykłych stanów zapalnych, aż po nowotwory np. białaczkę. Objawy świadczące o rozwoju tej odmiany choroby, na które warto zwrócić uwagę, to:

• ponownie zażółcenie skóry oraz białek oczu;
• ciemny mocz;
• powiększenie śledziony;
• podwyższony poziom żelaza;
• przyspieszone tętno.

Leczenie jest tu bardziej skomplikowane niż przy poprzednich odmianach i polega między innymi na podawaniu leków immunosupresyjnych albo kortykosteroidów, niekiedy konieczna jest transfuzja krwi, a w najcięższych przypadkach trzeba usunąć chirurgicznie śledzionę.

Anemia aplastyczna

Bezpośrednio wiążąca się z aplazją, czyli zanikiem szpiku kostnego, nie mogą więc być produkowane nowe czerwone krwinki, albo są wytwarzane w zbyt małych ilościach. Anemię aplastyczną również dzielimy na wrodzoną lub nabytą, a przyczynami jej rozwoju są:

• zakażenia, przede wszystkim wirusowe powodujące np. zapalenie wątroby;
• używanie niektórych leków, głównie antybiotyków i leków przeciwzapalnych;
• zatrucie szkodliwymi chemikaliami np. pestycydami, środkami ochrony roślin;
• chemioterapia i radioterapia stosowane w leczeniu raka;
• schorzenia tkanki łącznej

Objawy kliniczne są typowe, takie, jak przy innych odmianach, dochodzi do nich dodatkowo łatwość tworzenia się siniaków i samoistne krwawienia, bez wyraźnej przyczyny. Jeśli chodzi o leczenie, to istnieje tylko jedna metoda gwarantująca skuteczność, a jest nią przeszczep szpiku kostnego.

Anemia u kobiet w ciąży

Kolejna odmiana, którą warto szerzej opisać, występująca właśnie u kobiet w ciąży, a jej podstawową przyczyną jest rosnące zapotrzebowanie na witaminy, przede wszystkim B12 oraz kwas foliowy i minerały, na czele oczywiście z żelazem. Organizm potrzebuje ich więcej ponieważ musi wyprodukować więcej krwi, o około 20 – 30 procent, niezbędnej dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka w łonie matki.

Zdecydowanie należy utrzymać ich poziom przez cały okres ciąży, braki powodują wzrost zagrożenia, zróżnicowanego w zależności od trymestru. W pierwszym zwiększa się ryzyko poronienia, w drugim mogą wystąpić zaburzenia rozwojowe płodu, a brak żelaza w trzecim powoduje przedwczesny poród. Leczenie polega na dobraniu odpowiedniej diety oraz uzupełnianiu jej braków suplementami diety zawierającymi trzy wymienione wyżek składniki, spośród których najważniejszy dla przyszłej mamy jest kwas foliowy.

Anemia u dzieci

Niedokrwistość nie jest chorobą dotyczącą wyłącznie osób dorosłych, równie często spotyka się ją u dzieci w różnym wieku, nawet u noworodków. Jej przyczyną jest głównie niedobór żelaza, które natychmiast trzeba uzupełnić, aby uniknąć u dziecka takich niepokojących objawów, jak:

• bladość skóry;
• nieregularny rytm pracy serca;
• bóle i zawroty głowy;
• duszności
• uczucie senności i brak energii;
• kłopoty z koncentracją i skupieniem uwagi;
• krew w moczu i kale.

Uniknąć takich dolegliwości pozwoli właściwie zbilansowana dieta malucha, pełna nie tylko odpowiednich dawek żelaza, ale i kwasu foliowego oraz kobalaminy, lecz ich dopasowaniem powinien zająć się specjalista.

Anemia – co jeść, aby jej uniknąć

Zdrowa dieta jest wskazana także dla dorosłych cierpiących na różne odmiany anemii, a zalecane w niej produkty to:

• warzywa liściaste;
• pomidory;
• buraki;
• soczewica;
• brokuły;
• szpinak;
• koper;
• groszek zielony;
• jarmuż;
• kasze;
• pełnoziarniste produkty zbożowe;
• owoce, przede wszystkim jagodowe np. maliny, czarna porzeczka, a z egzotycznych dużo żelaza zawiera awokado i owoce cytrusowe np. pomarańcze, pełne też synefryny;
• ryby, głównie morskie, makrela, tuńczyk, sardynki;
• mięso wołowe, cielęcina i podroby np. wątroba;
• żółtka jaj.

Źródła:

• https://www.healthline.com/health/anemia
• https://www.healthline.com/health/iron-deficiency-anemia#causes
• https://www.healthline.com/health/megaloblastic-anemia
• https://www.healthline.com/health/idiopathic-aplastic-anemia