Adaptogeny – czym są i w jaki sposób oddziałują na ludzki organizm?

Medycyna niekonwencjonalna do wsparcia osłabionego stanu zdrowia używa licznych naturalnych metod opartych przede wszystkim na leczniczym działaniu wielu ziół i innych roślin. Niektóre z nich mają szczególnie korzystny wpływ na ludzki organizm, można powiedzieć, że dostosowują się do konkretnych warunków, w jakich mają działać, nazywamy więc je adaptogenami. Jest ich wiele, dlatego warto dowiedzieć się, jakie mają właściwości i które powinniśmy zacząć stosować.

Czym są adaptogeny?

Pojęcie adaptogenów już na stałe weszło do słownika nie tylko zwolenników ogólnie pojętej medycyny naturalnej i holistycznego podejścia do kwestii zdrowotnych. Ich mechanizm działania nadal ma przed nami wiele tajemnic, lecz w miarę ich poznawania wiemy już, że skuteczności i pozytywnym właściwościom prozdrowotnym nie można wiele zarzucić. Po raz pierwszy ta nazwa została użyta w 1940 roku, kiedy rosyjski naukowiec badał wpływ niektórych gatunków roślin na wzmocnienie osłabionego z różnych przyczyn organizmu.

Obowiązująca obecnie i ogólnie przyjęta definicja określa adaptogeny jako rośliny, których zadaniem jest regulacja i normalizacja funkcjonowania organizmu. Wzmacniają przede wszystkim naszą odporność na negatywne oddziaływanie stresu, z którym niekiedy trudno jest nam sobie poradzić, a może doprowadzić do rozwoju wielu mniej lub bardziej poważnych schorzeń. Działanie roślin o właściwościach adaptogennych pozwala lepiej i szybciej przystosować się do wszystkich zmieniających się warunków zewnętrznych, z jednoczesnym zredukowaniem skutków już wyrządzonych przez nie szkód.

Jakie właściwości lecznicze adaptogenów warto szczególnie podkreślić?

Fitoterapia, czyli ziołolecznictwo, jest znana ludzkości od tysięcy lat, a różne rośliny i zioła stosujemy także obecnie w celu złagodzenia symptomów wielu dolegliwości. Powinniśmy jednak wiedzieć, że nie wszystkie rośliny można zaliczyć do grupy adaptogenów. Powinny cechować się stosunkowo specyficznymi własnościami, nie mogą między innymi uzależniać, wchodzić w interakcje z lekami, zawierać niebezpiecznych toksycznych związków, które mogą zaszkodzić, a nie pomóc oraz powodować skutków ubocznych.

Jeśli nie wiemy, jakie rośliny spełniają te warunki, to zawsze możemy zasięgnąć opinii specjalisty np. w sklepie zielarskim. Warto również poznać wszystkie istotne właściwości roślin adaptogennych, korzystnie wpływające na liczne aspekty zdrowotne, spośród których najważniejsze to:

• normalizacja funkcjonowania praktycznie całego organizmu, wszystkich jego narządów i układów wewnętrznych, działanie na poziomie komórkowym i hormonalnym;
• wzmocnienie naturalnej odporności, stymulacja układu immunologicznego;
• działanie antyoksydacyjne, chroniące komórki przed negatywnymi skutkami stresu oksydacyjnego powodowanego przez nadmiar wolnych rodników;
• wydajniejsze oczyszczenie z toksyn i zbędnych pozostałości po procesach przemiany materii;
• poprawa funkcjonowania mózgu i układu nerwowego, wzmocnienie pamięci, koncentracji i funkcji poznawczych;
• szybsza regeneracja organizmu, zarówno po dużym wysiłku, jak i po chorobie;
• podwyższenie odporności na działanie sytuacji stresogennych, działanie uspokajające rozdygotane nerwy i poprawiające nastrój psychiczny;
• polepszenie jakości snu, ułatwienie zasypiania i radzenia sobie z bezsennością;
• zwiększenie odporności na oddziaływanie niekorzystnych bodźców zewnętrznych, przede wszystkim hałas, też mogący prowadzić do wzrostu poziomu stresu;
• poprawa zdrowia i wyglądu skóry, szybszą odnowę jej komórek, hamowanie naturalnych procesów starzenia;
• działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i antywirusowe, pozwalające poradzić sobie z wieloma groźnymi infekcjami o zróżnicowanym podłożu.

Które adaptogeny warto mieć w swojej domowej ziołowej apteczce?

Skoro wiemy już, co to są adaptogeny i jakie ich właściwości korzystnie wpływają na stan naszego zdrowia, nadszedł czas, aby dowiedzieć się, które są najskuteczniejsze i zdecydowanie warto posiadać je w swojej domowej ziołowej apteczce. Specjaliści w tej dziedzinie doradzają stosowanie przede wszystkim takich sześciu naturalnych, roślinnych adaptogenów jak:

Ashwagandha

Nosząca łacińska nazwę Withania Somnifera, w naszym kraju znana też jako witania ospała albo żeń-szeń indyjski, zdecydowanie najbardziej ceniony i najczęściej stosowany adaptogen na świecie. W naturze ashwagandha rośnie na Dalekim Wschodzie, przede wszystkim w Indiach i zaliczana jest do roślin z rodziny psiankowatych. Używa się jej już od blisko 5 tysięcy lat, przede wszystkim sproszkowanego korzenia, dodawanego do licznych suplementów diety, a unikalne właściwości wynikają ze składu rośliny.

Zawiera między innymi aktywne związki biologiczne nazywane witanolidami, witaminę C, fitosterole, flawonoidy, liczne alkaloidy, karoten, kumaryny, saponiny, błonnik pokarmowy oraz minerały, w tym wapń i żelazo. Dzięki nim można liczyć na działanie:

• wspierające pracę mózgu i pozostałych elementów układu nerwowego, poprawę pamięci, koncentracji czy zdolności uczenia się;
• mogące zmniejszać ryzyko rozwoju niebezpiecznych chorób neurodegeneracyjnych, Alzheimera i Parkinsona;
• wzmocnienie osłabionego układu odpornościowego;
• redukcję poziomu „złego” cholesterolu LDL i regulację ilości glukozy we krwi;
• przeciwdziałanie bezsenności, ułatwianie zasypiania i podwyższenie jakości snu;
• zwiększenie odporności na stres, możliwe dzięki obniżeniu ilości kortyzolu, czyli „hormonu stresu”, jednoczesne złagodzenie symptomów innych napięć nerwowych.

Żeń-szeń

Roślina mająca chyba najbardziej znane własności sprzyjające zdrowiu, nie tylko adaptogenne, chociaż one są w jej przypadku szczególnie silne. Panax ginseng, bo tak brzmi jej łacińska, naukowa nazwa, także stanowi bogactwo licznych składników odżywczych wręcz niezbędnych dla zdrowia naszego organizmu. Korzeń żeń-szenia ma w składzie między innymi witaminę B1, czyli tiaminę, witaminę B4, czyli cholinę, witaminę C, witaminę E oraz ginsenozydy, co ma wpływ na:

• właściwości przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe;
• wsparcie osłabionej naturalnej odporności;
• zachowanie wysokiej sprawności seksualnej;
• normalizację poziomu cholesterolu LDL we krwi i regulację ciśnienia krwi;
• silne działanie antyoksydacyjne, pozwalające usunąć zagrażające zdrowiu wolne rodniki;
• szybszą regenerację organizmu, nie tylko po wysiłku fizycznym, ale i psychicznym, z jednoczesnych dostarczeniem dużych dawek energii;
• własności neuroprotekcyjne, wzmocnienie pamięci i koncentracji, mniejsze ryzyko choroby Alzheimera.

Korzeń Maca

Pochodzący z rośliny rosnącej w naturze w Peru, na wysokości ponad 4000 tysięcy metrów, lecz znany i ceniony w tym regionie świata od wieków. Korzeń Maca, Lepidium peruvianum, nazywany u nas również trawą pieprzową albo żeń-szeniem peruwiańskim to kolejny warty przedstawienia adaptogen. Przeprowadzone badania wykazały, że jest wyjątkowo bogatym źródłem licznych substancji bioaktywnych, flawonoidów, antocyjanów, saponin i tanin. Wspomagają je witaminy z grupy B, tiamina i ryboflawina, witamina C i E oraz minerały, cynk, miedź, potas, wapń i żelazo, razem nadające mu właściwości:

• przeciwutleniające, usuwające nagromadzone w organizmie wolne rodniki mogące uszkadzać komórki i stające się przyczyną wielu niebezpiecznych schorzeń;
• wspierające osłabiony układ nerwowy, dzięki czemu lepiej poradzimy sobie z ewentualnym stresem;
• przywracające dobry nastrój psychiczny;
• wzmacniające pamięć, koncentrację i funkcje poznawcze;
• usuwające skutki wyczerpania fizycznego i psychicznego;
• zwiększające osłabione libido.

Bacopa monnieri

Roślina od wieków stosowana w ajurwedzie, czyli tradycyjnej medycynie indyjskiej, należąca do rodziny trędownikowatych, jest także nazywana brahmi. W naszym kraju bacopa monnieri nosi mniej egzotyczną nazwę bakopy drobnolistnej i jest kolejnym adaptogenem, który warto regularnie stosować w celu nie tylko walki ze stresem. Jej działanie opiera się przede wszystkim na obecności saponin steroidowych, fenoli, fitosteroli i flawonoidów, a polega na:

• wzmocnieniu pracy neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przesyłanie impulsów nerwowych;
• poprawie zdolności uczenia się i przyswajania większych ilości nowych informacji poprzez usprawnienie pamięci i koncentracji;
• działaniu antyoksydacyjnym, antybakteryjnym i przeciwzapalnym;
• łagodzeniu objawów stresu, dzięki własnościom uspokajającym, przeciwlękowym, a nawet antydepresyjnym;
• wsparciu układu immunologicznego, serca i układu krążenia.

Wąkrota azjatycka

Kolejny adaptogen stosowany w staroindyjskiej ajurwedzie, a jego właściwościom leczniczym nie da się zaprzeczyć. Zwolennikom medycyny naturalnej jest bardziej znana pod nazwą Gotu Kola, a zawiera między innymi związki triterpenowe, flawonoidy, olejki eteryczne, fitosterole, garbniki, minerały, w tym tak potrzebny magnez. Regularne stosowanie preparatów mających w składzie wąkrotę azjatycką, Centella asiatica, wpływa pozytywnie na:

• szybkie zredukowanie wysokiego poziomu stresu;
• złagodzenie praktycznie wszystkich jego objawów, w tym stanów lękowych;
• podwyższenie produkcji najważniejszych neuroprzekaźników, dopaminy i serotoniny;
• usprawnienie przewodnictwa impulsów nerwowych;
• produkcję nowych komórek mózgowych, dzięki czemu zwiększa się pamięć, koncentracja i funkcje poznawcze;
• mniejsze odczuwanie negatywnych skutków stresu oksydacyjnego, na co wpływają własności przeciwutleniające Gotu Kola;
• poprawę jakości snu dzięki działaniu uspokajającemu.

Różeniec górski

Ostatnim adaptogenem, który naszym zdaniem warto posiadać w domowej ziołowej apteczce, jest różeniec górski, Rhodiola rosea, rosnący w naturze w chłodnym klimacie, między innymi w Arktyce. Nazywany jest też „złotym korzeniem”, coraz częściej uprawia się go w innych częściach świata, także w Polsce i może pochwalić się składem odpowiedzialnym nie tylko za właściwości adaptogenne. Są w nim fitosterole, katechiny, flawonoidy, kwasy fenolowe, mikroelementy, chrom, mangan, miedź oraz selen i to właśnie im różeniec górski zawdzięcza swoje działanie:

• antyoksydacyjne i antybakteryjne;
• adaptogenne, umożliwiające zredukowanie efektów stresu i obniżenie innych napięć nerwowych;
• poprawiające nastrój i samopoczucie psychiczne dzięki zwiększeniu produkcji serotoniny, nazywanej „hormonem szczęścia”;
• wzmacniające osłabione siły witalne, wytrzymałość fizyczną i psychiczną;
• poprawiające zdolności kognitywne, pamięć i koncentrację;
• redukujące za wysoki poziom cukru we krwi;
• podnoszące jakość snu i zmniejszające odczuwanie efektów zmęczenia.

Jakie są przeciwwskazania uniemożliwiające stosowanie adaptogenów?

Niestety, nie każdy może korzystać z licznych zalet, jakie daje regularne stosowanie suplementów diety zawierających wymienione wyżej adaptogeny. Trzeba wcześniej dokładnie zapoznać się z dołączoną do nich ulotką, przede wszystkim z przeciwwskazaniami, a te, które trzeba będzie uwzględnić, to:

• ciąża i okres karmienia piersią;
• wiek poniżej 18 lat i używanie tego typu środków przez dzieci warto skonsultować ze specjalistą;
• niektóre schorzenia układu krążenia np. żeń-szeń jest niewskazany przy nadciśnieniu tętniczym;
• jednoczesne zażywanie niektórych grup leków, uspokajających, przeciwlękowych, przeciwbólowych i antydepresyjnych, trzeba bezwzględnie przeczytać ulotkę, jaką znajdziemy w ich opakowaniu;
• zakaż łączenia adaptogenów z alkoholem;
• możliwość wystąpienia indywidualnej reakcji alergicznej.

Źródła:

• https://www.healthline.com/health/stress/smart-girls-guide-to-adaptogens
• https://www.healthline.com/nutrition/ashwagandha
• https://www.healthline.com/nutrition/ginseng-benefits
• https://www.healthline.com/nutrition/benefits-of-maca-root
• https://www.healthline.com/nutrition/bacopa-monnieri-benefits
• https://www.healthline.com/health/gotu-kola-benefits
• https://www.healthline.com/nutrition/rhodiola-rosea